Чечек
Пупсем чиркӳсенче — тăшман.
Суя хыпар — çĕлен сăнни:
Сăхсан чуна вăл шыçăнтарĕ;
Сив сăмахпа-мĕн асăнни
Хакне хумашкăн чăрмантарĕ.
Ак, чĕлтĕртетрĕ шурăм пуçĕ
Кăвак сенкерлĕ çутăпа.
Лăпланнă çут çанталăк уçă,
Ним те халь хускалмасть — шăпах.
Анчах та ыйăх çук Кавруçăн,
Пуçра çĕр тĕс: тухать, кĕрет, —
Улăштарать унта улшуçăн, —
Çитсе чĕтретрĕ — çĕмĕрет.
Янк иршĕн пурĕ пĕр: ăна
Кавруç хуйхи кăшт та тивмерĕ,
Вăл тасатмарĕ ăс-тăна,
Пуçри йӳç сĕрĕме сирмерĕ.
Анчах мĕн тухрĕ-ха сиксе?
Кавруç пăхать халь тинкерсе, —
Пулман пуль çакăн пек пăлхавăр, —
Утсем ташлаççĕ тăпăр-тапăр.
Хурамал ту курман-мĕн ыйăх:
Памарĕ канăç вĕçсĕр çуйăх.
Ир-каç-мĕн Атăл хĕрринче, —
Пĕтет пек çакă çут тĕнче, —
Çынни, лаши, ак, вĕçсĕр-хĕрсĕр,
Кайра, хыçра та леш енче
Йăлт пăтрашаççĕ: пĕр йĕркесĕр
Лăк тулнă каçă тĕлĕнче.
Ăçта васкать __Хусан__ кил-йышĕ,
Ăçта вăл чăрсăр вирхĕнет:
Пĕри шавлать тухас пек пыршă,
Тепри лашисене хĕнет.
Кавруç пĕлет: пĕр сассăр-шавсăр
Нихçан этемĕн ĕç пулмасть;
Екки юнра: нихçан сăлтавсăр
Пĕр харăс халăх тапранмасть.
Дворян, чинри, купца-мăн хырăм,
Час улăштарчĕç пурнăçа:
Чыс-чап валли юлмарĕ вырăн,
Хисеп тухать пăрахăçа.
Пурте паром çине кĕресшĕн, —
Кунта кĕрлет çухăрашу, —
Пĕри ав тепринчен иртесшĕн:
Пырать пит сĕмсĕр харкашу.
Тӳре-шара та хуçасем
Аптранă: вĕçĕмсĕр кумаççĕ.
Ĕç çыннисем çеç шăп; вĕсем
Ниçта кайма та васкамаççĕ.
Ытти тиеннĕ кăпăр-капăр, —
Ыран пĕтет пек самана.
«Çав Пугачев пирки пăлхавăр,
Вăл çитмелле-мĕн Хусана».
Кур, каçă патнелле кӳме
Пырать, — васкать-мĕн. Пăрăнаççĕ
Ытти лавсем. Курьер мăнаçлă:
Ботфорт, сар кивер, çут тӳме
Хисеплеме самай хистеççĕ;
Ан пăрăн-ха — тире сĕвеççĕ.
«Тăхта, кам ку?» Кӳми çинче
Ларать палланă çын — Ваçлей!
Кавруç курать: те хăраса,
Утсем ытла та турткаланчĕç.
Кавруç карт! илчĕ çавăрса:
Утсем вăраххăнах лăпланчĕç.
«Ваçлей!»
«Ах, Турă, Тойтирек?!»
«Чăнах та çав. Ăçта каясшăн?»
«Кил-ха, лар юнашар, тархасшăн,
Вăй-хал Тур патăр-ха пире».
«Эс чăн полковник! Лартăн-ши?»
«Эй, Тойтирек, манран кулатăн,
Эп кучер мар халь, эп — денщик».
«Тăхта, полковник халь пулатăн».
Хĕвĕшнине Кавруç хакларĕ,
Ун кайрĕ ăсĕ уçăлса.
Чеен вăл пăхрĕ те кулса,
Куçне мăч турĕ те каларĕ:
«Халь çӳлерех çĕкле пуçа,
Хăранă пек ан пăх хыçа,
Пĕр вăхăт эсĕ лар хытса,
Хăвна полковник пек тытса».
...Çапла ыттисенчен малтан
«Полковник» кĕç шыв урлă каçрĕ.
Кăштах хăпсассăн Атăлтан
Пулни-иртни пирки калаçрĕç:
«Ман командир барон фон-Айсберг
Хăналанать халь Чăвашра.
Пăлхавлă вăхăт... Чуптарас пĕр,
Çитсе кил, терĕç, вăш-вашрах.
Чашламана эп çул тытатăп;
Барон канать халь çав енче
Ишут Ухтеров патĕнче».
«Ишут Ухтеров?.. Астăватăп».
Кавруç, Ваçлей денщик ыйтсассăн, —
Шикленнине хăваласа, —
Хăй шухăшне-мĕнне хавассăн
Йăлтах пĕлтерчĕ каласа,
Ваçлейĕн чунĕ юрламасть.
Каларĕ: «Ăс çук мар весен те...
Тăван яла сан, тем тесен те,
Пымашкăн халĕ юрамасть».
«Сив кун пекех тăрать ял-йышăн
Телейсĕр пурнăçĕ. Кама
Эс калăн-ха хушса: «Ан йышăн,
Паян ан парăн никама».
Хăвна эс шанчăкпала сăйлăн —
Апла-тăк эс путек-çатак.
Пĕлместĕн: тĕнчере çав вăйлă,
Кам аллинче вылять патак.
Кавруçăм, пĕл, чуна кăларчĕ
Ухтерĕн ывăлĕ Ишут.
Вăл нимсĕр халăха хăварчĕ:
Çĕр çук — шыва халь сик те пут».
«Мĕнле çĕр çук? Эп ăнланмастăп.
Ма пулăшмарĕç пĕр-пĕрне,
Ма, ял-йыша вăл пăхăнмасть тăк,
Туртса илмерĕç-ха çĕрне?»
«Кавруç, хăрушă выçлăх пулчĕ:
Ял-йыш ун чух тыр-пулсăр юлчĕ.
Ишут акма кивçен парса
Яла йăлт илчĕ çавăрса.
Пит сĕмсĕр, тытăнчĕ асма:
Вăл çапрĕ патакпа... мана.
Паян та, ак, юман касма
Вăл хăваларĕ вăрмана».
Кавруçăн та тăван яла
Çитес пулать, утать мала —
Килет лав Чашлама енчен;
Лавçи пăхать ал айĕнчен.
«Якур мучи! Ăçта каятăн: —
Ялтан тухман-и хушăран?
Утне ытла хыт чуптаратăн,
Курнать, таратăн нушаран».
«Ах, тур! Кавруç, эс мар-и çав?..
Кашни çынтан эп çул ыйтатăп.
Сана халь шыраса каятăп,
Тата пит кирлĕ Пугачев».
«Якур мучи, кала, мĕн пулнă?
Кала йĕркеллĕ, ăнлантар.
Пĕлеп: манран хура ял юлнă.
Ман чĕрене эс лăплантар».
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
ZoofLyncattat (2009-04-28 07:39:00):
NusSlalkskila Wrorsnasp