Электронлă вулавăш

— Мĕнле çав мар? Эпир йăнăшман пуль-çке. Эпир лăпах мĕлке ӳкнĕ тĕлтен пуçласа ятăмăр вĕт.

— Пĕлетĕп, анчах айăпĕ унта мар-ха.

— Мĕнре тата?

— Акă мĕнре: эпир вăхăта хамăр чухлакаласа çеç шутларăмăр. Тен, ун чухне ытла та ир е ытла та çĕрле пулнă пулĕ.

Гек киркăна пăрахрĕ.

— Тĕрĕс... Çавăн пирки пулчĕ те. Эппин, çак ĕçе пăрахмаллах пулать. Тĕрĕс вăхăта эпир пурпĕрех нихçан та пĕлес çук вĕт. Кунсăр пуçне тата, йĕри-тавра хĕрарăм-тухатмăшсемпе шуйттансем йăшăлтатса çӳренĕ чухне, кунта питех те хăрушă ĕнтĕ. Мана пĕрмаях хам хыçра темскерсем тăнă пек туйăнать, эпĕ каялла çаврăнса пăхма та хăратăп, мĕншĕн тесен, тен, урăххисем малта тăраççĕ пулĕ, эпĕ каялла çаврăнса пăхассине кĕтсе çеç тăраççĕ пулĕ вĕсем. Манăн пĕрмаях çанçурăм сăрăлтатса тăрать.

— Мана та хăрамалларах пек туйăнать, Гек. Йывăç айне укçа алтса чикнĕ чухне, укçасене астуса тăтăр тесе, çав шăтăках çын вилли хураççĕ.

— Эй, турă, çырлах!

— Ия, ия, хураççĕ, — эпĕ ун çинчен çынсенчен нумай илтнĕ.

— Çук, Том, пĕлетĕнни, манăн вилĕсемпе аппаланас килмест. Вĕсемпе яланах инкек куратăн ĕнтĕ.

— Манăн та вĕсене вăратас килмест, Гек. Сасартăк, тен, çакăнта выртаканни хăйĕн пуç чашкине кăларĕ те мĕн те пулин калĕ.

— Ан калаç, Том. Хăрамалла!

— Хăрамасăр, Гек, — эпĕ хам та хам мар пек.

— Итле-ха, Том, каяр. Урăх çĕрте телей шыраса пăхар.

— Чăнах та каяр. Вăл луччĕ пулĕ, тен.

— Ăçта кайăпăр-ха эпир?

Том пăртак шухăшласа пăхрĕ те çапла каларĕ:

— Ав çавăнта... Хайхи çурта... çавăнта, усалсем тухнă çĕре.

— Пăчлантăр вăл. Усал тухнисене юратмастăп эпĕ. Вилесенчен те усалтарах вĕсем. Вилĕ, тен, хăшпĕр чухне калаçма та тытăнать пулĕ. Анчах вăл саван¹ тăхăнса санăн тавра çапкаланса çӳремест, сана тӳрех питренех пырса пăхмасть, çав усалсем пек шăлĕсене те шатăртаттармасть. Эпĕ, çавăн пек япала курсан, тӳсме те пултарас çук. Том, ăна, чăнах та ĕнтĕ, никам та тӳсме пултарас çук.

— Ия, анчах усал-тĕселсем çĕрле çеç тухса сĕтĕрĕнсе çӳреççĕ вĕт, кăнтăрла вĕсем пире чавма та кансĕрлес çук.

— Вăл апли апла та-ха, анчах эсĕ çынсем çавăн пек çуртсене çĕрле çеç мар, кăнтăрла та кĕме юратманнине аванах пĕлетĕн вĕт-ха?

— Çакă вăл пуринчен ытларах акă мĕнтен килет: çынсем кама та пулин пуснă е вĕлĕрнĕ çĕре ахаль те кĕрсе çӳресшĕн мар. Анчах çав çурт çумĕнче çĕрле те нимĕн те курăнмасть вĕт, — кăвак вут çути çеç хăшпĕр чухне чӳречерен йăлт-йăлт курăнкаласа каять — анчах усал тухнисем çук унта.

— Том, эсĕ, ăçта та пулин кăвак вут çути йăлт-йăлт туса тăнине курсан, ĕнтĕ усал тухасси те инçех мар тесе тавлашма пултаратăн. Вăл ĕнтĕ ахалех те паллă, ху шутласа пăх-ха: усалсемсĕр пуçне никам та кăвак çутă çутакан çук.

— Вăл апли апла та-ха, çапах та вĕсем кăнтăрла утса çӳремеççĕ вĕт. Мĕнтен хăрамалли пур вара пирĕн вĕсенчен?

— Юрать, санăн каяс килет пулсан, унта та чавса пăхар, çапах та питĕ шиклĕ япала.

Арçын ачасем ту çинчен утса анчĕç. Аялта, айлăм варринче, тухатса хунă çурт пĕччен çеç курăнса ларать, ăна уйăх çути çап-çутă çутатса тăрать. Çав çурт таврашĕнчи карта тахçанах ишĕлсе пĕтнĕ, пӳртӳм картлашкисем çине те çумкурăксем ӳссе ларнă, мăрйи ишĕлсе аннă; чӳречисенче кантăксем пулман, тăррин кĕтесси те шалалла анса каннă. Ачасем çав хупă çурта нумайччен аякран пăхса тăчĕç, чӳречинче кĕçех кăвак вут çути курăнса кайĕ тесе хăйсем хушшинче шăппăн калаçрĕç, — çавăн пек тухатса лартнă вырăнсенче çапла калаçма тивет те ĕнтĕ. Унтан вĕсем сылтăмалла пăрăнчĕç, çав хăрушă çурт çумĕнчен иртсе каяс мар тесе, пысăк кукăр туса, вĕсем киле вăрман витĕр, Кардиф тăвĕн леш енĕпе çаврăнса кайрĕç.

26-мĕш сыпăк. Каллех Джо индеец

Тепĕр кунне, кăнтăрла тĕлĕнче, ачасем каллех хăрăк йывăç патне пычĕç: вĕсем хăйсен хатĕрĕсене илсе каяс, терĕç. Том усал тухакан çурта кĕрсе курасшăн çунчĕ. Гек та унталла туртăнчĕ, анчах тĕрĕссипе каласан, ытла хытах туртăнмарĕ.

— Итле-ха, Том, — тесе пуçласа ячĕ вăл, — эсĕ пĕлетĕн-и, паян мĕнле кун?

Том хăйĕн пуçĕнче эрнери кунсене шутласа тухрĕ те тĕлĕнсе кайса юлташĕ çине пăхрĕ.

— Ой-ой-ой! Эпĕ ун çинчен шухăшламан та, Гек.

— Эпĕ те ун çинчен шухăшламанччĕ, халĕ мана темĕнпе çапса илнĕ пекех пулчĕ: ара, паян пирĕн эрнекун-çке, тетĕп.

— Ах, çĕр çăтасшĕ! Вăт мĕнле асăрханса çӳремелле, Гек. Эпир, çавăн пек ĕçе эрнекун тапратса янă пулсан, шутсăр усал инкек курма пултараттăмăр.

— Пултараттăмăр! Кала луччĕ кураттăмăрах тесе. Пур пулĕ, тен, телейлĕ кунсем те, анчах, паллах ĕнтĕ, эрнекун мар.

— Ăна пур ухмах та пĕлсе тăрать. Эсĕ пирвай пĕлсе каламан ăна, Гек.

— Эпĕ пирвай тесе калатăп-и вара? Калассине те эрнекуншăн çеç каламастăп. Кĕçĕр çĕрле эпĕ лайăх мар тĕлек тĕллентĕм... йĕкехӳресене куртăм.

— Ия, йĕкехӳресем. Чăнах та, вĕсем инкек пуласса тĕлленеççĕ. Вĕсем пĕр-пĕринпе çапăçса хăтланчĕç-и?

— Çук.

— Апла мар пулсан, вăл аван-ха, Гек. Йĕкехӳресем çапăсса хăтланмаççĕ пулсан, вăл акă мĕне пĕлтерет: инкек е пулать, е пулмасть. Хăлхана çеç çивĕч тытмалла, тен, инкек курмастăн та. Пăрахар-ха ку ĕçе: паян вăхăт çитмен-ха унпала хăтланмашкăн, выляр луччĕ. Эсĕ, Гек, Робин Гуда пĕлетĕн-и?

— Çук. Кам вăл Робин Гуд?

— Англире пурăннă чи аслă çынсенчен пĕри пулать вăл... чи, чи лайăххи. Вăрă-хурах.

— Ав мĕнле, манăн ун пек пуласчĕ! Кама çаратнă вара вăл?

— Пупсемпе судри чиновниксене тата пуян çынсене те, патшасене те. Чухăн çынсене нихçан та хур туман вăл. Чухăнсене вăл юратнă, хăй мĕн тупнине яланах вĕсемпе пĕрле тĕрĕс валеçнĕ.

— Вăт вăл ĕнтĕ лайăх çын пулнă пулмалла.

— Лайăх çын пулмасан! Ун пек питĕ ырă чунлă çын тĕнчере урăх нихçан та пулман. Халĕ ун пек çынсем пĕрре те çук — чăн калатăп сана; унăн аллине çурăмĕ хыçнелле çыхса лартсассăн, вăл тепĕр аллипе кирек кама та... Англире пурăнакан кирек хăш çынна та тытса хĕртет. Вăл, хăйĕн тисс çĕмренĕнчен тĕллесе ухă ярсан, вунă центлăх укçана та миля çурăран тивертнĕ.

— Тисс çĕмренĕ² мĕн вăл?

— Ăна эпĕ пĕлместĕп. Темĕнле ăраснарах йышши пулмалла... Робин Гуд укçа варри тĕлĕнчен мар, хĕрринчен пырса тивертсен лара-лара макăрнă. Паллах ĕнтĕ, ятлаçнă та. Çапла, эппин, эпир Робин Гудла вылятпăр. Вăл питĕ аван вăйă. Эпĕ сана вĕрентетĕп.

— Юрать.

Вĕсем каçченех Робин Гудла вылярĕç, вăхăчĕ-вăхăчĕпе усал тухакан çурт çинелле хытă пăха-пăха илчĕç, хăйсене ыран мĕн кĕтни çинчен сăмахларĕç. Хĕвел анма пуçласан, вĕсем йывăçсен вăрăм мĕлкисем урлă каçа-каçа килелле утрĕç, Кардиф тăвĕ çинчи çăра вăрмана кĕрсе часах курăнми пулчĕç.

Шăматкун, кăнтăрла иртсен, ачасем каллех хăрăк йывăç патне пычĕç. Малтан вĕсем табак турткаларĕç, сулхăнта сăмахлакаласа ларчĕç, унтан, ĕç ăнăçлă пулассине ытлах шанмасăр, хăйсен шăтăкĕнче аппаланса хăтланчĕç. Том каланă пек, час-часах акă çакăн пек пулкаланăран çеç вĕсем унта аппаланса пăхрĕç: хăшпĕр чухне пытарса хунă укçа патне çитесси пĕр ултă дюйм çеç юлсан, çынсем алăсене усса яраççĕ, унтан вара тепĕр çын пырать те кĕреçепе пĕрре çеç алтать — вара ĕçе те пулать вăл пĕтĕм ырлăха хăй илет. Анчах ку хутĕнче ачасем тăрăшса хăтланни ăнăçлă пулмарĕ. Хăйсен хатĕрĕсене хулпуççи урлă хурса, ачасем малалла уттарчĕç. Эпир пӳлĕхçĕпе шӳт туса хăтланмарăмăр, пытарнă укçана епле шырамалли йĕркесене йăлтах астуса тĕрĕс мар туса пытăмăр, тесе шухăшларĕç вĕсем. Юлашкинчен вĕсем усал тухакан çурт патне пырса çитрĕç.

Хĕвел çунтарса пăхнипе çутçанталăк шăпланни ачасене темĕнле хăрушшăн та кичеммĕн туйăнчĕ. Вĕсем алăк патнелле йăпшăнса пычĕç те четресех шалалла пăхрĕç. Çăра курăк ӳссе ларнă пӳлĕм, урайĕ-мĕнĕ те, штукатурки те çук, кăмаки çурри ишĕлсе пĕтнĕ; чӳречисем кантăксăр, пусми çĕрĕк; пур çĕрте те татăк-кĕсĕк эрешмен картисем çакăнса тăраççĕ. Ачасем хăра-хăра хуллен унта кĕчĕç. Хăйсем хушшинче вĕсем шăппăн калаçрĕç, сас-чăвĕ пуласса хытă тăнласа итлерĕç, кашни самантрах тухса тарма хатĕр тăчĕç.

Хуллен-хулленех вĕсем хăнăхса çитрĕç, хăрама пăрахрĕç те, вĕсен унта мĕн пуррине курасси те килсе кайрĕ. Йĕри-тавра пурне те вĕсем интересленсе пăхрĕç, хăйсем хăюллă пулнăшăн савăнчĕç, çав вăхăтра тата унтан тĕлĕнчĕç те. Кайран вĕсен çӳле те хăпарса пăхас килсе кайрĕ. Вĕсем пĕр-пĕрне хĕтĕртме тапратрĕç. Унтан киркăпа кĕреçине кĕтеселле пăрахрĕç та пусма тăрăх çӳлелле хăпарса кайрĕç. Унта та пурте çавăн пекех ирсĕр юхăнса пĕтнĕ. Пĕр кĕтесре вĕсем чăлан шыраса тупрĕç, чăланĕнче темĕн пулас пекех туйăнчĕ. Анчах чăланĕ пушах иккен. Халĕ вĕсем, пĕтĕмпех хастарланса, хăйсен майне ларса çитрĕç. Вĕсем аяла анса çӳлелле хăпарма тытăнас тенĕччĕ ĕнтĕ, сасартăк:

— Шăп тăр! — терĕ Том.

— Мĕн? — тесе ыйтрĕ Гек шăппăн, хăранипе шуралса кайса.

— Шăп! Унта... Эсĕ илтетĕн-и?

— Ия. Ой-ой-ой! Атя тарар!

— Шăп лар! Ан сывла. Алăк патнелле килеççĕ...

Урай хăмисем хушшинчи çурăксем витĕр мĕн те пулин курма хăтланса, ачасем урайне тăсăлса выртрĕç, сехрисем хăпнипе çавăн пек тапранмасăр выртрĕç.

— Акă чарăнса тăчĕç... Çук... килеççĕ... Килсе çитрĕç. Шăп лар, Гек, пĕр сасă та ан кăлар. Ох, ма эпĕ кунта килтĕм-ши!

Икĕ çын пырса кĕчĕ. Кашни ачиех:

«Пăх-ха, пĕри хăлхасăр-чĕлхесĕр старик, испанец, иккен, юлашки вăхăтра ăна пирĕн хулара çынсем икĕ хут е виçĕ хут куркаланăччĕ, теприне вара эпĕ нихçан та курман», — тесе шутларĕç.

«Тепри» питех те лайăх мар сăн-питлĕскер, чыссăр та çĕтĕк-çатăк тумтирлĕскер. Испанецĕ юланутлă çынсем пĕркенсе çӳрекен йышши утиялла пĕркеннĕ. Пичĕн икĕ енĕпе те унăн муталанчăк кăвак сухал; сомбреро³ айĕнчен кăтраланса тăракăн вăрам тă кăвак çӳçĕ усăнсă аннă, куçĕсене вăл симĕс куçлăхпа хупланă. Вĕсем пырса кĕрсенех, «тепри» ăна шăппăн темĕн каларĕ. Иккĕшĕ те, пичĕсене алăк патнелле, çурăмĕсене стена еннелле туса, çĕр çине юнашар кĕрсе ларчĕç. Калаканĕ хăй халапне малаллах тăсрĕ. Хуллен-хулленех вăл кăшт хăюлланчĕ те ăнланмалларах калаçма пуçларĕ.

— Çук, — терĕ вăл, — эпĕ пурне те пуçпа шухăшласа илтĕм те, çав ĕç ман кăмăла каймасть. Питех шикленмеллескер.

— Питех шикленмеллескер! — тесе мăкăртатса илчĕ «хăлхасăр-чĕлхесĕр» испанец, ачасене шутсăр тĕлĕнтерсе. — Эх, йĕрĕнчĕк.

Çав сасса илтсенех, ачасем шартах сикрĕç те çăварĕсене карса пăрахрĕç. Джо индеец сасси! Вăл пĕр хушă нимĕн те шарламарĕ, унтан çапла каларĕ:

— Çав юлашки ĕçе мĕнле шикленмелле ĕç пулчĕ, — çапах чиперех иртсе кайрĕ.

— Çук, унта пысăк уйрăмлăх пур. Лешĕ — инçетре, шыв хĕрринчи ту çинче пулчĕ-çке, юнашар урăх пĕр кил-çурт та çукчĕ. Пирĕн ĕç май килмесен, çавăнта ĕçленине те никам та пĕлес çук.

— Кунта кăнтăрла килсе çӳресси тата та шиклĕрех; пирĕн çине куçпа пăхсанах, ырă маррине сисме пулать.

— Пĕлетĕп, пĕлетĕп. Анчах çав ухмахла ĕç хыççăн пытанса пурăнма урăх юрăхлă вырăн та пулмарĕ вĕт. Манăн çак лаçра юлас та килмест. Эпĕ ĕнерех тухса каяс тенĕччĕ, анчах çав эсрелĕ арçын ачисем çавăнта ту çинче йăшăлтатнă чухне, вĕсем пĕтĕм çурта йăлт курса тăнă чухне, çынна систермесĕр тухса каясси çинчен шухăшлама та пулмарĕ.

Метис сăмахĕсане илтсен, «эсрелĕ арçын ачисем» хăранипе каллех чĕтреме тапратрĕç.

Вĕсем çав ĕçе эрнекун пуçлама хăраса тăни, ăна тепĕр куна хăварма шут пытни мĕнле телей пулчĕ. Хăйсен ăшĕнче вĕсем: «Ăна мĕнĕн пĕр çулталăках тăхтамалла тумарăмăр-ши?» — тесе кулянчĕç. Çапкаланчăксем çимелли туртса кăларчĕç те ирхи апат çиме пуçларĕç. Нумайччен шухăшласа ларнă хыççăн Джо индеец çалла каларĕ:

— Итле, ачам, эсĕ шыв тăрăх çӳлелле... Хăвăн ĕлĕкхи вырăнна кай-ха, манран хыпарсем пырассине кĕт. Эпĕ пăртак вăхăт тупатăп та хулана тепĕр хут пăхма кĕретĕп, «Шикленмелли» ĕçне эпир кайран, эпĕ пурне те лайăх ыйтса пĕлсен, пурте лайăх пулнинее курсан çеç тăватпăр. Унтан Техаса яра паратпăр. Иксĕмĕр те унта таратпăр.

Çак сĕнӳ кăмăла кайрĕ пулас. Часах ку та, тепри те çăварĕсене хытă карса анаслама пуçларĕç, метисĕ вара:

— Вилес пекех çывăрас килет! Халĕ сан черет хуралта тăмашкăн, — терĕ.

Вăл курăк çине хутланса кĕрсе выртрĕ те часах харлаттарма тапратрĕ. Юлташĕ ăна пĕр-икĕ хутчен тĕрткелерĕ те, вара харлаттарасси те чарăнчĕ. Унтан хураллаканĕ хăй те сĕнксе ларма пуçларĕ: унăн пуçĕ аялалла усăннăçемĕн усăнса пычĕ. Халĕ ĕнтĕ вĕсем иккĕшĕ те харлаттарчĕç.

Арçын ачасем çăмăллăнах сывласа илчĕç.

— Халĕ е нихçан та! — терĕ Том шăппăн. — Каяр!

— Кайма пултараймастăп, — терĕ Гек. — Вĕсем вăрансан, эпĕ тӳрех вилсе каятăп.

Том тархасларĕ, Гекĕ итлемерĕ. Юлашкинчен Том хуллен, сыхланса урай çинчен тăчĕ те пĕчченех кайрĕ. Анчах пирвайхи утăм ярса пуссанах, урай хăмисем хăлтăртатса илчĕç, Том сехри хăпнипе çавăнтах кукленсе ларчĕ. Урăх вăл каяс тесе тапранса пăхма та хăймарĕ. Минутсем шутсăрах вăраххăн шурĕç: арçын ачасем çаплах мачча çинче выртрĕç, вĕсене вăхăт петсех ларнă пек, ĕмĕрлĕх те кăвакарса шуралса каймах ĕлкĕрнĕ пек туйăнчĕ. Çавăнпа вĕсем, хĕвел анса ларнине курсан, хытă хĕпĕртерĕç.

Çывăраканĕсенчен пĕри харлаттарма пăрахрĕ. Джо индеец тăрса ларчĕ, йĕри-тавра пăхкаларĕ, хăйĕн юлташĕ çине пăхрĕ те салхуллăн кулса илчĕ: юлташĕн пуçĕ чĕркуççийĕсем çинеллех усăнса аннă. Унтан Джо ăна урипеле тапкă пачĕ те çапла каларĕ:

— Тăр! Вăт мĕнле хуралçă!.. Юрĕ-çке ĕнтĕ... Нимĕн те пулман.

— Нивушлĕ эпĕ çывăрса кайнă?

— Пăртак çывăрнă çав. Пирĕн çула каймалли вăхăт та çитрĕ. Хамăр çумра юлакан укçапа мĕн тăватпăр-ха эпир?

— Пĕлместĕп ĕнтĕ. Яланхи пекех çакăнтах хăварас мар-ши? Эпир кăнтăралла кайма пуçтарăниччен вăл пире кирлĕ пулмасть вĕт-ха. Ултçĕр аллăлăх кĕмĕл укçана хамăр çире йăтса çӳреçси чылаях йывăр пулать вăл.

— Юрĕ... тепĕр хут та килме пулать...

— Луччĕ ĕлĕк ялан çӳренĕ пек... çерле килес пулать... апла шанчăкпăрах пулать.

— Ия, анчах эпĕ акă мĕн каласшăн, тусăм: леш хайхи ĕçе туса хумашкăн манăн, тен, часах май та килмест пуле... темĕн те пулма пултарĕ... укçана эпир лайăхах пытарса хуман... Атя-ха, эпир ăна лайăхрах... тарăнрах алтса чикер.

— Ку лайăх шухăш, — терĕ хирĕç индеец юлташĕ. Вăл пӳлĕмĕн тепĕр пуçнелле кайрĕ те, чĕркуçленсе ларса, вучахăн пĕр хыçал енчи плитине çӳлелле çĕклерĕ, унтан пĕр михĕ туртса кăларчĕ, михĕ ăшĕнче чăнкăр-чăнкăр туса илчĕ. Михĕ ăшĕнчен вăл хăйне валли пĕр çирĕм-вăтăр доллар тата метис валли те çавăн чухлех кăларса илчĕ те пĕтĕм миххипех метиса тыттарчĕ, лешĕ кĕтесе чĕркуçленсе ларса кукăр çĕççипе тăпра чаврĕ.

Ачасем хăйсен сехри хăпнине, хурлăх курнине пĕр самантрах манса кайрĕç.

Вĕсем çапкаланчăксем мĕн тунине пĕтĕмпех сĕмсĕр куçпа пăхса асăрхаса тăчĕç. Акă мĕнле телей вĕт! Çавăн пек пуянлăх пулассине ачасем пуçпа та шухăшласа илме пултарайман. Ултçĕр доллар! Кун чухлĕ укçа вунă арçын ачана пуйтарма та çитет вĕт. Пытарнă укçа хăех, нимĕн аппаланса хăтланмасăрах, алла кĕресшĕн. Вĕсен ĕнтĕ, хăйсем кирлĕ çĕрте алтнипе алтманнине тĕрĕс пĕлмесĕрех, чухлакаласа алтса çӳремелле пулмасть. Çавăн пек алтса çӳрени питех те кансĕрччĕ. Халĕ ĕнтĕ çăвнашкăл кансĕрлĕхсем курасси те пĕтĕмĕшпех пĕтсе ларать.

Ачасем кашни минутрах пĕр-пĕрне тĕрткелесе тăчĕç, çав систермелле тĕрткеленисем: «Халĕ ĕнтĕ эсĕ çакăнта килсе кĕнĕшĕн хĕпĕртетĕн пулĕ?» — тесе ыйтнине пĕлтерчĕç, çавна кашниех ăнланчĕ.