Том Сойер темтепĕр курса çӳрени
Эмми нимĕн те чухламасăр ăна ĕненсе: «Уроксем хыççăн эпĕ сана çакăнтах кĕтсе тăратăп», — терĕ. Том вара çавăншăн ăна чутах курайми пулмарĕ.
«Кам та пулин урăххи пулсан хăть, — терĕ Том хăйĕн ăссĕн, шăлĕсене шăтăртаттарса, — çав хăйне хăй питех те чаплă тумланнă тесе, хăйне аристократ тесе шутлакан Сент-Луирен килнĕ шукăль арçын ача пулас марччĕ хăть. Тăхта-ха! Эпĕ сана пирĕн хулана килсе çитсенех, пирвайхи кунĕнчех хĕненĕччĕ-ха, сана татах тытса хĕнетĕп. Тăхта, мистер, ярса илĕп-ха эпĕ сана! Акă çакăн пек ярса тытăп сана...» Том вара, чунне кантарас тесе, аллисемпе хыттăн хăмсарма тытăнчĕ, хăйĕн шухăшĕнче тытнă арçын ачана хĕнерĕ, чышкăпа тăрăнтара-тăрăнтара ячĕ, кӳнкерĕ тата тыта-тыта силлесе илчĕ. «Акă сана! Акă сана! Лекрĕн-и-мĕн? Çитет-и? Асту, кăна эсĕ малалла асра тытса пурăн!» — терĕ. Том çакăн пек шухăшра хĕнесе пĕтĕмпех çиеле тухрĕ. Вуникĕ сехет çитрĕ. Вăл килелле тухса чупрĕ. Эмми хăйне тав тунине тата вăл питĕ телейлĕ пулнине курса тăмашкăн Томшăн шутсăрах намăс туйăнчĕ. Кунсăр пуçне тата, вăл кĕвĕçсе асапланасси те карти вĕçĕ хĕрринех çитсе тăчĕ. Бекки çаплах Альфредпа перле картинăсем пăхса ларать, вăхăчĕ шăвать. Анчах асап тӳсме Томĕ унта пымарĕ, çакă ĕнтĕ Бекки савăнса ларассине татах та катăлтарчĕ. Картинăсем ăна йăлăхтарсах çитерчĕç. Малтан вăл нимĕн кулмасăр ларма пуçларĕ, унтан, ăспуç таçталла саланса кайнă пек, салхулăха путрĕ. Хăй пĕлекен урасен сасси илтĕнет пулĕ тесе, вăл икĕ е виçĕ хутчен те хăлхисене тăратса итлерĕ, анчах вăл ĕмĕтленни ахалех пулчĕ: Том пымарĕ. Вĕçне çитеспе вăл хăйне хăй питех те телейсĕрскер тесе шутлама пуçларĕ. Хăй Тома тавăрас тесе ытла та шала кĕрсе кайнăшăн ӳкĕнчĕ. Бекки темшĕн хăй çине пăхма пăрахнине астуса илсен, мĕскĕн Альфред пĕрмаях: «Акă питех те аван картина! Кур!» — тесе сăмах тапратрĕ. Хĕрача юлашкинчен тарăхса кайрĕ те: «Ах, хăпса кайăрччĕ ман çумран хăвăрăн картинусемпе! Курассăм та килмест вĕсене! Йăлăхтарсах çитерчĕç!» — терĕ. Макăрма тапратрĕ те вăл аяккалла тăрса утрĕ. Альфред, ăна йăпатма тăрăшса, ун хыççăн кайрĕ. Анчах Беккинĕ ăна: «Кайăр! Пĕччен хăварăр мана! Эпĕ сире кураймастăп!» — терĕ.
Арçын ача нимĕн тума та аптăраса тăчĕ: Бекки ăна каçхи занятисем пуçланичченех пĕрле картина пăхса ларма сăмах панăччĕ вĕт-ха, хăй тата сасартăк пăрахса каять. Альфред пушанса юлнă шкулалла салхуллăн утрĕ. Вăл темĕнле вăтаннă пек пулчĕ, унтан çилленнĕ пек туйăнчĕ. Вăл ку япала мĕне пĕлтернине çăмăллăнах чухласа илчĕ: Том Сойера тарăхтарас тесе çеç хĕрача унпала калаçнă-мĕн. Çавăн пек шухăш пырса кĕрсен, паллах, Альфред Тома курайманни нимĕн чухлĕ те катăлмарĕ. Унăн хăйĕн те, аякра тăрса юлса, тăшмана епле те пулин тарăхтармалли май шутласа кăларас килчĕ. Çав хушăра Томăн класра вуламалли кĕнеки унăн куçĕ умнех пулчĕ. Акă лайăх май килчĕ те.
Вăл хĕпĕртесех кĕнекене уçрĕ те, паян каçхи занятире урок вĕренмелли тĕле тупса, пĕтĕм страница тăрăхах чернил юхтарса тухрĕ. Бекки лăп çав вăхăтра тултан чӳрече витĕр пăхрĕ те Альфред мĕн хăтланнине курчĕ. Анчах вăл хăй часах, Альфред куриччен, аяккалла пăрăнчĕ. Вăл килелле чупса кайрĕ. Унăн Тома шыраса тупса ăна кĕнеке çинчен каласа кăтартасси килчĕ. Том хĕпĕртесе кайĕ. Беккие тав тума пуçлĕ, вара лайăх мар пулассисем те йăлтах пĕтсе ларĕччĕç. Анчах çур çула çитсен, Беккие урăх шухăш кĕрсе кайрĕ: вăл пикник çинчен каланă чухне Том хăйне хăй епле тытни аса килчĕ ăна. Çавна аса илсен, ăна шутсăрах намăссăн туйăнса кайрĕ, ăна хăйне вут-çулăм пĕçертсе илнĕ пекех пулчĕ. Тома çавă кирлĕ, терĕ вăл. Ăна пăснă кĕнекешĕн çаптарччăрах, Беккишĕн пурпĕрех: вăл Тома кураймасть, ĕмĕрех ĕнтĕ ăна кураймасăр пурăнать!
19-мĕш сыпăк. Том ӳкĕнĕвĕ
Том киле питех те салхуллă килчĕ; мăнаккăшĕнчен пирвайхи сăмахсем илтсенех, вăл кунта унăн хуйхишĕн ăна никам та хĕрхенекен пулас çуккине туйса илчĕ:
— Том, эпĕ сан тирне сĕветĕп!
— Мăнаккам, эпĕ мĕн турăм вара?
— Эсĕ çителĕклех турăн. Эпĕ, ватă ухмах пек, Сирини Гарпер патне кайрăм та санăн тĕлĕнмелле тĕлĕкӳ тĕлĕшĕпе лăпăртатнисене пурне те манăн хыççăн вăл та ĕненĕ тесе шутласа тăраттăм, — анчах вырăнсăрах пулчĕ. Ăна Джо каласа кăтартнă-мĕн: эсĕ çав каç кунта килнĕ те эпир ун чухне мĕн калаçнисене пурне те итлесе тăнă курăнать. Пĕлместĕп, Том, нимĕн намăса пĕлмесĕрех суякан ачаран мĕн пулма пултарать-ши ĕнтĕ? Манран пурте ухмахран кулнă пек кулччăр тесе, эсĕ мана миссис Сирини Гарпер патне уттарни çинчен шухăшласан, манăн чунăм ыратать, — эсĕ мана чарма та шухăш тытман-мĕн.
Çак пĕтĕм истори Тома урăхла майлă курăнса кайрĕ. Ку таранччен хăй ирхине суйса тыттарнисем ăна питех лайăх та питех çивĕч шухăшласа кăларнă япаласем вырăнне туйăнчĕç. Халĕ вăл хăй ухмахла тата ирсĕр хăтланнине аванах чухласа илчĕ. Вăл пуçне усрĕ, пирвайхи тапхăрта хирĕç нимĕн калама пĕлмесĕр тăчĕ, унтан çапла каларĕ:
— Мăнаккам, эпĕ çапла хăтланнăшăн кулянатăп... анчах эпĕ шухăшласа пăхманччĕ.
— Ах, ачам эсĕ нихçан та шухăшламастăн. Эсĕ нихçан та нимĕн çинчен те шухăшламастăн, хăв çинчен тата савăнса киленсе çӳресси çинчен çеç шухăшлатăн. Пирĕн инкекрен кулас тесех, эсĕ çерле Джексон утравĕнчен кунта килессине астуса илнĕ-мĕн. Хăв тĕлĕк тĕлленни çинчен, мана суйса тыттарасси çинчен астуса илнĕ, çав хушăрах пире хĕрхенсе хуйхăран хăтарасси çинчен шухăшламан та эсĕ.
— Мăнаккам, çакă шутсăр лайăх мар пулнине халĕ эпĕ аванах ăнланатăп. Анчах эпĕ лайăх мар тума шухăшламанччĕ, эпĕ сире чăннипе калатăп. Унтан тата... ун чухне каçхине те... Эпĕ вуçех сирентен кулас тесе килмен.
— Мĕн тума тата?
— Эпĕ сире: эсир ан пăшăрханăр, эпир шыва анса кайман, тесе каласшăнччĕ.
— Том, Том! Санăн пуçна çавăн пек ырă шухăш килнĕ тесе ĕненме пултарсассăн, эпĕ вара çĕр çинчи чи телейлĕ çын пулăттăм, турра та тав тăвăттăм. Анчах эсĕ хăв та пĕлсе тăратăн, санăн çавăн пек шухăш та пулман вĕт, ăна эпĕ те аванах пĕлетĕп, Том.
— Пулнă, пулнă, тупа тусах калатăп пулнă тесе. Манăн çак вырăнтан та тапранмалла ан пултăр, суятăп пулсан. Пуллах!
— Ах, Том, ан суй... тархасласах калатăп. Суйни вăл çĕр хут усалтарах.
— Вăл суйни мар, мăнаккам, вăл чăн. Манăн сире вуçех те хуйхăртас кăмăл çукчĕ, çавăнпах килнĕччĕ.
— Сана ĕненмешкĕн эпĕ тĕнчере мĕн пуррине пĕтĕмпех парăттăм: унпала вара санăн мĕнпур çылăхусем те каçĕччĕç. Ун пек пулнă пулсан, эпĕ эсĕ килтен тухса тарнăшăн та, çавăн чул усал тунăшăн та кулянмастăмччĕ. Анчах çук çав, вăл пурте пустуй. Апла мар пулнă пулсан, хăв мĕн пирки килнине эсĕ мĕншĕн-ха мана çавăн чухлех каласа памарăн?
— Куратăр-и, мăнаккам, эсир çын пытарнă чухнехи кĕлĕ çинчен калама пуçласан, мана сасартăк çакă аса килчĕ: эпир чиркĕве пырса кĕрсе хор çине пытанса ларсассăн, тĕлĕнмелле лайăх пулать терĕм эпĕ... Паллах ĕнтĕ, хам шухăшласа хунă япалана путлантарса лартас килмерĕ манăн. Çавăнпа эпĕ хуйăра каялла кĕсъене чикрĕм те пĕр сăмах та шарламарăм.
— Мĕнле хуйăра?
— Леш хай сире валли çырнине — эпир пират пулса çӳреме кайнă тенине. Эпĕ сире чуптуса илнĕ чухне эсĕр вăранманшăн та эпĕ халĕ питĕ кулянатап, чăнах та шутсăрах куланатăп.
Мăнаккăшĕн салху пичĕ çинчи пĕрĕнчĕкĕсем якалсарах кайрĕç, унăн куçĕсем сасартăк çемçен пăхса йăлтăртатма пуçларĕç.
— Эсĕ чăнах та чуптурăн-и мана, Том?
— Чуптурăм çав.
— Эсĕ ăна лайăх пĕлсех калатăн-и?
— Лайăх пĕлсех калатăп, паллах ĕнтĕ.
— Мĕншĕн чуптурăн-ха мана, Том?
— Мĕншĕн тесен эпĕ сире çав вăхăтра çав тери юратрăм. Эсĕр тĕлĕкре йынăшаттăрччĕ, çав тери хĕрхентĕм сире.
Çав сăмахсене пĕтĕм чĕререн калани палăрса тăчĕ.
— Тепĕр хут чупту мана, Том! Вара... шкула кай... Манăн çума урăх ан çыпçăн, — терĕ карчăк. Çавна каланă чухне унăн сасси ирĕксĕрех чĕтренсерех кайрĕ.
Том тухса кайсанах, Полли мăнаккăшĕ чăланалла чупрĕ те Том вăрă-хурах пулса çӳренĕ чухне тăхăннă çĕтĕк курткăна туртса кăларчĕ. Курткăна алла тытсассăн, сасартăк чарăнса тăчĕ те хăй ăссĕн каларĕ.
— Çук, пăхас мар луччĕ! Мĕскĕн ача! Эпĕ вăл суйрех пулĕ тесе шутлатăп, анчах вăл суйни таса, таса çав, мĕншĕн тесен вăл мана унпа йăпатма шухăшланă. Эпĕ ĕмĕтленетĕп... эпĕ пĕлетĕп: турă ăна каçарать, мĕншĕн тесен вăл ырă кăмăлтан суйнă. Анчах вăл çавна суйнă пулсан, манăн ăна пĕлессĕм те килмест, çавăнпа эпĕ ăна пăхмастăп та.
Вăл курткăна хучĕ те пĕр минут пек шухăшласа тăчĕ, унтан каллех ун патнелле аллисене тăсрĕ те татах каялла туртса илчĕ, юлашкинчен вăл, хăйне çакăн пек шухăшпа хытарса, ăна пăхасах тесе шут тытрĕ: «Вăл ырă кăмăлтан, ырă кăмăлтан суйни пулать, эпĕ хама хурланма ирĕк памăп», — терĕ. Вăл вара хăйĕн аллисене куртка кĕсйи патнелле тăсрĕ. Пĕр минутран вăл Том хуйăр çине чĕркелесе çырнă йĕркесене вуларĕ те куççулĕ юхтарса çапла каларĕ:
— Çак ачана эпĕ çĕр пин çылăхран та каçарма пултараттăм! — терĕ.
20-мĕш сыпăк. Том паттăрла хăтланни
Полли мăнаккăшĕ чуптуса илсенех, Том хурланнисем пурте иртсе кайрĕç те, унăн ăшчиккинче каллех лайăх та çăмăл пулчĕ. Шкула кайнă чухне ăна телей кĕтнĕ: улăхри аллея пуçланнă тĕлтех вăл Бекки Тэчера тел пулчĕ. Том яланах хăй пуçне чи малтан мĕнле шухăш килнĕ, çавăн пек тунă. Нимĕн шухăшласа тăмасăрах вăл Бекки Тэчер патне чупса пычĕ те пĕр самантрах çапла каласа хучĕ:
— Эпĕ паян питех те лайăх мар хăтлантăм, Бекки, çавăншăн кулянатăп. Урăх нихçан та апла хăтланмастăп, нихçан та. Итле, килĕштерер... юрать-и? — терĕ.
Хĕрача чарăнса тăчĕ те, унтан йĕрĕннĕ пек пулса, питĕнчен пăхса илчĕ:
— Эсир мана канлĕх паратăр пулсан, эпĕ сире питех тав тăваттăм, мистер Томас Сойер. Манăн калаçассăм та килмест сирĕнпе, — терĕ вăл.
Вăл пуçне силлентерчĕ те аяккалла кайрĕ. Том тĕлĕнсе хытсах тăчĕ, вăл: «Сурассăм та килмест. Ха, епле сăмсине каçăртнă!» — тесе калама та пĕлмерĕ. Унтан вара кая юлчĕ, калама май килнĕ вăхăчĕ те иртсе кайрĕ. Çавăнпа вал нимĕн те шарламарĕ, анчах хăй шутсăрах çирĕпленчĕ. Вăл шкул картишĕ патнелле салхуллăн утрĕ, Бекки арçын ача пулманшăн пĕрмай кулянса тăчĕ, — арçын ача пулнă пулсан, Том ăна лайăх тытса хĕртĕччĕ. Çав тапхăрта Бекки лăпах унăн çумĕнчен иртсе кайрĕ, Том ăна хытă сăмах каласа тĕртсе илчĕ. Бекки те ăна хирĕçех чĕнчĕ, çапла вара вĕсем пĕр-пĕрине йăлтах тăшман пулса тăчĕç. Çилленсе кайнă Бекки уроксем пуçланассине аран çеç кĕтсе илчĕ, — унăн Тома пăснă кĕнекешĕн çав тери хĕнеттересси килчĕ. Унăн пĕр тапхăрта Альфред Темпль мĕн хăтланни çинчен каласа кăтартас шухăшĕ пулнă пулсан та, Том хытă тĕртсе илнĕ хыççăн çав шухăш йăлтах пĕтсе ларчĕ.
Мăнтарăн хĕрачи! Хăйне те инкек кĕтсе сыхласа тăнине пĕлмерĕ çав вăл. Çав шкулти учитель, мистер Добинсс, чылай пурăнса мăнаçланнă тата хăйле хăй телейсĕр çын тесе шутланă. Çамрăкранпа вăл тухтăр пуласчĕ тесе шухăшласа пурăннă, анчах чухăн пирки ирĕксĕрех унăн çав таçти шăтăкри пĕчĕк хулара шкулти учитель пулнипех килĕшсе пурăнмалла пулнă. Кашни кунах вăл, класра ларнă чухне, сĕтел ещĕкĕ ăшăнчен пĕр темĕнле кĕнеке турта-турта кăларнă та вĕрнекенсем урок каламан хушăра ăна вуланă. Çав кĕнекене вăл яланах питĕрсе усранă. Вăл кĕнекене уçса пăхасшăн çунман ача та пулман, анчах нихçан та май килмен. Мĕнле кĕнеке-ши вăл? Кашни хĕрачах, кашни арçын ачах хăйĕн ăссĕн чухлама хăтланнă, анчах чухласа хăтланассисем тĕрлĕрен пулнă, çавăнпа чăннине пĕлме май та килмен. Акă Бекки те, алăк патĕнчерех ларакан учитель сĕтелли патĕнчен иртсе кайнă чухне, уççийĕ çăра ăшĕнчех тăнине асăрхарĕ. Çавăн пек питĕ сайра хутра çеç май килнине ахалех ирттерсе яма юрать-и вара? Бекки каялла çаврăнса пăхрĕ — йĕри-тавра пĕр чун та çук: Пĕр минутранах вăл кĕнекене алăра тытса тăчĕ. «Анатоми» тесе çырнă ячĕ тăрăх тата çав профессорăн сочиненийĕ тесе çырни тăрăх хĕрача нимĕн те ăнланаймарĕ, вăл страницисене çавăркалама тапратрĕ. Пирвайхи страницăрах ăна питĕ хитре ӳкернĕ, тĕрлĕ сăрăсемпе сăрланă çын кĕлетки тĕл пулчĕ.
Çав вăхăтра кĕнеке страници çине мĕлке пырса ӳкрĕ: алăкра Том Сойер курăнса кайрĕ те куç хĕррипе вăл кĕнеке çинелле пăхса илчĕ. Бекки кĕнекене аяккалла туртса илчĕ те ăна хупса лартма хăтланчĕ, анчах вăл хăтланни çав тери ăнăçсăр пулчĕ: картинкине вăл страница варри тĕлне çитичченех çурчĕ пăрахрĕ. Вăл кĕнекине ещĕк ăшне чикрĕ, çăра ăшĕнчи уççине пăрса хучĕ те вăтаннипе тата тарăхнипе макăрса ячĕ.
— Том Сойер! Ку чăнласах та сирĕн манерлĕ пулса тухать. Çын çурăмĕ хыçне пырса тăрса, вăл ăçталла пăхнине асăрхаса тăни вăл питех те лайăх мар вара.
— Эсĕ çакăнта мĕне те пулин пăхнине ăçтан пĕлме пултаратăп-ха эпĕ?
— Намăса пĕлĕр, Том Сойер! Эсир, паллах, ман çинчен элеклесе кăтартатăр, вара... мĕн тăвас-ха манăн? Мĕн тăвас-ха манăн? Мана çаптараççĕ, вăл пулатех пулĕ ĕнтĕ, мана шкулта та ку таранччен пĕрре те хĕнеменччĕ.
Вăл урипе тапрĕ те çакăн пек хушса каларĕ:
— Элек паратăр пулсан — парăр, сирĕн ирсĕрлĕхӳ çитĕ! Эпĕ те пĕр япала пĕлетеп. Вăл часах пулать. Тăхтăр-ха, — курăр акă. Кураймастăп сире, кураймастăп, кураймастăп!
Вăл каллех хытă макăрса яче те пӳлĕмрен чупса тухрĕ.
Том, Бекки хăйне тапăннипе тĕлĕнсе хытса кайнăскер, нимĕн тума та аптраса вырăнтах тăрса юлчĕ. Унтан вăл хăйĕн ăссĕн çапла каларĕ:
— Мĕнле ухмах халăх вăл — хĕрачасем. Ăна нихсан та çаптарман! Мĕнех вăл çаптарасси? Вĕсем пурте шутсăрах хăравçăсем те ачашскерсем. Паллах, эпĕ элек парса çӳрес çук, çав ухмах çинчен Доббинс старике пĕр сăмах та каламастăп... Лайăх мар тумасăрах эпĕ унпала епле пулсан та татăлма пултаратăп. Анчах вăл çапах та тĕп пулать. Доббинс манăн кĕнекене кам çурнă тесе ыйтатех. Никам та хирĕç чĕнмĕ. Вара вăл, яланхи пекех, черетпе кашнинех тĕпчеме тытăнĕ: пирвайхи ачаранах ыйтма пуçласа пуринчен те ыйтса тухĕ. Çапла айăпли патне çитсенех, вăл нимĕн те шарламасть пулсан та, çакна вăл тунине тӳрех пĕлĕ. Хĕрачасене яланах пичĕ тăрăх пĕлме пулать, — вĕсен вĕт хăйсене хытарсарах тытни çук. Çаптараççĕ ăна... çаптараççĕ пулĕ... Лекрĕ ĕнтĕ Бекки Тэчера, халĕ вăл хулăран та хăтăлаймасть.
Мĕнех вара? Кирлĕшĕн лекет! Манăн çавăн пек инкек курмалла пулсан, вăл хĕпĕртетчĕ-ха, хăй ман вырăнта пулса пăхтăр-ха...
Вăл картишнелле чупса тухрĕ те ашкăнса çапăçма тытăннă ачасем патне пырса пĕрлешрĕ. Пĕр виç-тăват минутран учитель те килчĕ, вара урок пуçланчĕ. Том занятисемпе питех интересленмерĕ. Час-часах вăл хĕрачасем ларнă еннелле пăхрĕ. Бекки сăн-пичĕ çине пăхсанах, унăн ăшчикĕ вăркарĕ. Бекки хăйне епле тытнине астуса илсен, унăн ăна нимĕн чухлĕ те шеллес килмерĕ, çапах та вăл хăй хĕрхеннине пусарма пултараймарĕ, хăй ăшĕнче Беккине лакессишĕн савăнса хĕпĕртеме те вуçех пултараймарĕ. Анчах, пĕртак вăхăт иртсенех, учитель Томăн кĕнекинчи вараланчăк вырăнсене курах кайрĕ. Томăн вара, Бекки çинчен мансах, хăйĕн ĕç-пуçĕ пирки шутлама тиврĕ. Бекки салхулăхĕ самантрах иртрĕ, хăйĕн куçĕ умĕнчех ачана лектерессине хытă кĕтме пуçларĕ вăл. Том хăйĕн кĕнеки çине чернил тăкман тесе темĕн пек ĕнентерсе каласан та, çапах та ăна нимĕн те пулăшас çуккине Бекки аванах пĕлсе тăчĕ. Чăнах та çакăн пек пулчĕ. Том хăйĕн айăпне туннăшăн ăна татах та хытăрах çаптарчĕç. Эпĕ çавăншăн хĕпĕртетĕп, тесе шухăшларĕ Бекки. Чăнласах вăл хĕпĕртетĕп тесе хăйне хăй ĕнентерме хăтланчĕ, анчах çапла тума питех çăмăлах пулмарĕ. Чи усал пуласси тĕлне çитсен те, Беккин шутсăрах вырăнтан тăрса унта пĕтĕмпех Альфред Темпль айăплă, тесе каласси килсе кайрĕ, çапах та вăл хăйне хăй чарчĕ те шăп ларчĕ. «Эпĕ çав картинкăна çурни çинчен Том каласа кăтартатех пулĕ. Акă мĕншĕн пĕр сăмах та каламастăп. Ăна вилĕмрен хăтармалла пулсан та каламастăп», — терĕ Бекки ăшĕнче.
Шухăшсем
What if your website chuvash...
Did you know that your website ch...
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...
What if your website chuvash...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...