Электронлă вулавăш

Миссис Дуглас çавăнтах: «Эпĕ Гека хам пата илме, ăна кйлĕшӳллĕ пек вĕрентсе кăларма шут тытрăм, унтан вара хамăн ытлашши укçа пулсан, ăна пĕр-пĕр ытла пысăках мар ĕç пуçласа яма пулăшатăп, — терĕ.

Кунта Том черечĕ килсе çитрĕ. Вăл çапла каларĕ:

— Гек вăл тĕлĕшрен аптрамасть. Гек хăй те пуян çын, — терĕ.

Çавăн пек кăмăллăн шӳт тунине пухăннă çынсем пурте харăс ахăлтатса кулса йышăнассине вĕсем хăйсене хăйсем тытма пĕлни çеç чарчĕ. Анчах нимĕн чĕнмесĕр ларни те темĕнле лайăх мар пекле пулса тухрĕ. Том ăна хăвăртрах ирттерсе яма васкаса çапла каларĕ:

— Гекăн укçа пур. Эсĕр мана ĕненместер пулĕ те, анчах унăн пĕр купа укçа пур. Тархасшăн, ан кулăр, эпĕ сире халех кăтартатăп! Пăртак тăхтăр-ха!

Том пӳлĕмрен чупса тухрĕ. Пурте нимĕн çинчен те пĕлмесер, интересленсе пĕр-пĕрин çинелле пăхкаласа илчĕç, Гека куçран ыйтса пăхрĕç, анчах вăл вилнĕ пекех, нимĕн чĕнмесĕр тăчĕ.

— Сид, мĕн пулнă Тома? — тесе ыйтрĕ Полли мăнаккăшĕ. — Вăл... Çук, çав ачаран мĕн кĕтсе илессине нихçан та пĕлмелли çук. Эпĕ хам ĕмĕрте те...

Полли мăнаккăшĕ хăй сăмахне каласа пĕтереймерĕ, мĕншĕн тесен Том пырса кĕчĕ, михĕсем йывăррйпе вăл аялалла пĕкĕрĕлнĕ. Вăл сĕтел çине сарă укçасене пĕр купа кăларса хучĕ те çапла каларĕ:

— Акă! Мĕн каларăм эпĕ сире! Çакăнта çурри Гекăн, çурри манăн! — терĕ.

Çавăн чул нумай ылтăна курсан, пăхса ларакансен сывлама сывлăшĕ те тăвăрланса килнĕ пек пулчĕ. Пĕр минут хушши никам та пĕр сăмах чĕнеймерĕ, пурте нимĕн шухăшламасăр пăхса ларчĕç. Унтан пурте пĕр сасăпах хăйсене ăнлантарса пама ыйтрĕç. Том хавассăнах килешрĕ. Вăл калани вăрăм пулсан та, питех те киленсе итлемелле пулчĕ. Ыттине пĕтĕмпех манса кайса, çавна итлесе ларассине пăсас мар тесе, Тома никам та сăмах чĕнсе кансĕрлемерĕ. Вăл каласа пĕтерсен, мистер Джонс çапла каларĕ:

— Эпĕ тата хамăн çынсем валли лайăх сюрприз хатĕрлесе хунă пулĕ тесе шутланăччĕ. Анчах ирĕксĕрех ĕнтĕ хамах калатăп: çакăнпа танлаштарсан, манăн сюрприз нимĕне те тăмасть, пустуй япала пек çеç туйăнать, — терĕ.

Укçисене шутласа пăхрĕç. Унта вуникĕ пин доллартан пăртак ытларах иккен. Çавăнпа та, хăнана пынисенчен нумайăшĕн вырăнтан тапранман пурлăхĕ çавăнтан хаклăрах тăнă пулин те, тăруках çакăн пек нумай укçана нихăшĕ те курман-мĕн.

35-мĕш сыпăк. Хисепе тивĕçлĕ Гек вăрă-хурахсен шайккине кĕрет

Вулакан ахалех те ăнланса илме пултарать: кĕтмен çĕртен Томпа Гек аллине пуянлăх пырса кĕни мĕскĕн те пĕчĕк Санкт-Петербург хулинчи халăха хыттăнах хускатса ячĕ. Çавăн пек пысăк укçа, çитменнине тата ылтăн укçа, питех те тĕлĕнмелле пулчĕ. Укçа тупни çинчен çав тери нумай калаçрĕç, ăна çав тери хапсăнса пăхрĕç, ăна çав тери хытă пăхса савăнчĕç, çавăнпа та граждансенчен нумайăшĕ çавна курнипе ухмаха ерсе кайрĕç. Петербургра, тата таврари ялсенче те, усал тухакан кашни пӳртех пĕренешерĕн сӳтсе пăрахрĕç. Тăпра ăшне алтса чикнĕ укçа шыраса, çавăн йышши кашни çуртрах никĕсне йăлт салатса тăкрĕç, — çавна арçын ачасем мар, пысăк арçынсемех, шухăшĕсене вылятма юратакансем мар, шанчăклă та çирĕп çынсемех хăтланчĕç. Томпа Гек кирек ăçта пырсан та пурте вĕсене хăналама тăрăшрĕç, вĕсене пăхса савăнчĕç, темĕнле тĕлĕнмелле япала курнă пекех, вĕсем çине куçĕсене чарса пăхрĕç. Ĕлĕкхи вăхăтра хăçанта пулин хăйсен сăмахне кăшт пулсан та вырăна хунă пеккине ачасем пĕрре те астумаççĕ, халĕ ĕнтĕ вĕсен кашни сăмахнех, темĕнле ăслăлăх вырăнне хунă пекех, çынсем тĕрлĕ майлă каласа хăтланаççĕ. Вĕсем мĕн тунине те питĕ паллă япала вырăнне шутлаççĕ. Ахаль япаласем çинчен калаçма та, ахаль япаласем тума та вĕсем йăлтах манса кайнă пек пулчĕç темелле. Вĕсен иртнĕ пурнăçĕнче темĕнле уйрăмлăхсем шыраса тупрĕç, çав уйрăмлăхсем вара вĕсем ахаль ачасем маррине лайăх кăтартса параççĕ пулать. Вырăнти хаçатра вĕсен биографийĕсене пичетлесе кăларчĕç.

Тăлăх арăм Дуглас Гекăн пĕтĕм укçине банка хыврĕ. Полли мăнаккăшĕ ыйтнипе, Тэчер судья та Томăн укçине банка вырнаçтарчĕ. Халĕ ĕнтĕ кашни ачийĕнех çакăн пек пысăк услам пулчĕ: кунсеренех пĕрер доллар, вырсарникун пĕрре те çуршар доллар килсе тăчĕ. Пачăшкă мĕн чухлĕ илнипе танах, тĕрĕсрех каласан, пачăшкăна мĕн чухлĕ пама пулнипе танах илсе тăчĕç вĕсем, мĕншĕн тесен вăл хăйĕн приход çыннисенчен çак хисепе нихçан та илме пултарман. Арçын ача пĕр эрне хушши апатланасси тата хваттерте пурăнасси, шкулта вĕренес, тумланас, мунча кĕрес расхутсене кĕртсен те, пĕр доллар та чĕрĕк çеç парать иккен.

Тэчер судья Тома питех те хисеплеме пуçларĕ. Ытти ачасемпе пĕр йышши ача манăн хĕре нихçан та çĕр айĕнчи шăтак ăшĕнчен ертсе кăларма пултарас çукчĕ тет вăл. Бекки тата хăйĕн ашшĕне çак вăрттăнлăха — Том Беккине хулăран хăтарса унăн айăпне хăй çине илни çинчен те — каласа панă. Çакна илтсен, судьян кăмăле татах çемçелсе кайрĕ. Бемки çапла тархаслама пуçланă: «Том, çавăн пек лайăх мар суйса, манăн çурăм çине ӳкмелли хулла хăйĕн çурăмĕ çине илнĕшĕн эсĕ ăна хытах ан айăплаччĕ», — тенĕ. Судья вара, питех хавасланса кайса, çапла каланă: «Вăл хăй çинчен манса çынна çăласшăн пулнă, вăл суя питех аван суя. Георг Вашингтонăн чапа тухнă тӳрĕлĕхпе, çав пуртă çинчен каланă тӳрĕлĕхпе¹ юнашарах, пуçне çӳлелле çĕклесе утма тивĕçлĕ суя пулать», — тенĕ. Бекки çавăн чухне çапла шухăшланă: «Пӳлĕм тăрăх утса çӳресе, урипе тапса ярса Том питĕ ырă чунли çинчен каланă чухнехи пекех, атте урăх нихçан та мана çав тери çӳллĕ те чаплăскер пек туйăнманччĕ», — тенĕ. Вăл çавăнтах Том патне чупса кайнă та ăна йăлтах каласа кăтартнă.

«Томран çитес вăхăтра е аслă çар çынни е аслă юрист пулать, — тенĕ Тэчер судья. — Ачана Нацин çар академине илччĕр тесе, эпĕ тăрăшса пăхатăп; унтан вăл юристпруденци ăслăлăхне вĕренмелли чи лайăх шкулта вĕрентĕр, çапла вара вăл çав карьерăсенчен кирек хăшне те, тен, тăруках иккĕшне те, хатĕрлесе тăтăр», — тенĕ.

Гек Финн аллине пуянлăх пырса лекни, ăна тăлăх арăм Дуглас хӳтĕлесе тăни Гека культурăллă обществăна ертсе кĕртнĕ. Çук, ăна ирĕксĕрех туртса сĕтĕрсе кĕртнĕ, çавăнпа унăн асапĕсем çав тери йывăр пулнă, вăл вĕсене аран-аран çеç тӳссе тăнă. Тăлăх арăмăн тарçисем унăн питне çăва-çăва янă, тумтирне тасатнă, унăн пуçне турапа та щеткăпа туранă, кашни каçах ăна йĕрĕнмелле таса тӳшек çиттисем çине çывăрма вырттарнă. Чи лайăх тус вырăнне хурса чĕре патне пăчăртаса тытмашкăн çав çиттисем çинче пĕр лапăрчăк та пулман. Апата та унăн вилкăпа та çĕçĕпе çимелле пулнă; салфеткăсемпе, тарелкăсемпе, чей чашкисемпе усă курмалла пулнă; кĕнеке тăрăх вĕренмелле пулнă, чиркĕве çӳремелле пулнă, калаçассине те çав тери тирпейлĕн те йĕркеллĕн калаçма тивнĕ. Çавăнпа та сăмахсем ăна питĕ тутлă маррăн туйăнма пуçланă; вăл кирек ăçталла кайма çаврăнса пăхсан та, ăна цивилизаци сăнчăрĕсемпе картисем тыткăнра тытса усранă. Ăна хăйĕн алли-урисене çыхса лартнă пекех туйăннă.

Виçĕ эрне вăл çав асапсене паттăррăн тӳссе пурăннă, юлашкинчен тӳсеймен те пĕр кун вара таçта çухалнă. Хĕрĕх сакăр сехет хушши тăтăшах ăна миссис Дуглас питĕ пăшăрханса пур çĕрте те шыраса çӳренĕ. Пур çын та хускалса кайнă, ăна шырама тусем çинелле те, лапамсенелле те чупнă, унăн виллине тупма хăтланса, шыв ăшĕнче те шыраса çӳренĕ. Юлашкинчен, виççĕмеш талăка кайсан, ирхине ирех Том Сойер пуçне пĕр ăслă шухăш пырса кĕнĕ: выльăх пусмалли ĕлĕкхи лупас хыçĕнчи пушă пичкесене кайса пăхас, тенĕ, вăл пĕр пичкинче вара хайхи таркăна шыраса тупнă. Гек çывăрса выртнă. Вăл хăй таçтан вăрласа килнĕ апат юлашкисене тин çеç çинĕ те, халĕ çăварне чĕлем чиксе, ырă курса выртнă. Вăл пит-куçне те çуман, пуçне те тураман, çийĕнче хăйĕн ĕлĕкхи çетĕк-çатăк тумтирĕ пулнă, — хăй ирĕкре çӳресе телейлĕ пурăннă чухне вăл çав тумтирпе картина çине ӳкерме те питĕ тивĕçлĕ пек туйăннă. Том ăна вăратнă, вăл çынсене мĕн чухлĕ чуптарса, пăшăрхантарса чăрмантарни çинчен каласа кăтартнă, ăна килелле таврăнмашкăн ӳкĕтлене. Гекăн пичĕ çинче канлĕ телей палăрса тăни тăруках çухалнă та, унăн сăнĕ-пичĕ питĕ хуйхăллă пулса тăнă.

— Ун çинчен ан та кала, Том, — терĕ вăл. — Эпĕ хăтланса пăхрăм, анчах нимĕн те тухмасть, Том. Çавсем пурте манăн валли мар... Хăнăхман эпĕ. Тăлăх арăм лайăх, ăшă кăмăллă, анчах эпĕ йĕркесене тӳсме пултарас çук. Кашни ир пĕр сехетрех тăр; сан каяс килет-и, килмест-и — пит çума кай; унтан санăн пуçна тăрăшсах турапа чавалаççĕ; вăл мана вут сарайĕнче те çывăрма ирĕк парас çук. Çав усал тумтирĕ тата! Вăл мана пăвсах лартать, Том. Ун витĕр сывлăш та кĕмен пек туйăнать, вăл таçта шăтăкланса кайтăрччĕ. Çав тери хитре тумтир, унпа ни çĕр çине ларма, ни выртма, ни ăçта килне унта чикеленсе çӳреме те юрамасть. Нӳхреп алăкĕсем çинче те темиçе çул хушши ярăнман пекех туйăнать мана. Унтан чиркĕве кай, унта хăлхуна тăратсах итлесе лар. Кураймастăп пуп проповечĕсене, — шăнасене тытма та, табак чăмлама та юрамасть унта. Вырсарникун кунĕпех тата пушмак тăхăнса çӳре, хывма та юрамасть ăна. Тăлăх арăм апатне те шăнкăрав тăрăх çиет, çывăрма та шăнкăрав тăрăх выртать, тăрассине те шăнкăрав тăрăх тăрать, — пур çĕрте те çав тери ирсĕр тирпейлех, никам çынни те тӳсме пултарас çук ăна.

— Ара пур çынсен те çавăн пекех вĕт, Гек.

— Ах, Том, манăн мĕн ĕç унпала! Эпĕ пур çын та мар вĕт, эпĕ тӳссе тăраймастăп ăна. Алă-урасемпех çыхса хуни — вилĕм пекех вăл. Çимелли те унта ытла та çăмăллăн пырса лекет, çавăнпа унпа хырăм тултарма та интерес çук. Пулă тытма каяс килсен — пулă тытма кайма ыйтмалла; шыва кĕме каяс килсен — шыва кĕме кайма та ыйтмалла. Часах ĕнтĕ ыйтмасăр сывлама та юрас çук пулĕ. Унтан калаçассипе те çав тери çепĕç те çемçен калаçмалла, çавăнпа сăмахлас та килмест. Эпĕ ахаль те ĕнте, çăвар тути килтер тесе, лайăхрах ятлаçса илмешкĕн тесе, хăшпĕр чухне маччана тарса хăпаратăп, — ахаллĕн эпĕ вилсе каяттăм, туршăн та. Тăлăх арăм табак туртма хушмасть, кăшкăрма хушмасть, ни анаслама, ни карăнкалама, ни халăх уменче хыçкаланма та хушмасть.

Унтан вăл темĕнле ăраснах кӳреннине тата хăйĕн чĕри ыратнине палăртса çапла кăшкăрса каларĕ:

— Тата вăл пĕрмаях турра кĕлтăвать, Том. Иртен пуçласа каçченех кĕлтăвать, пĕтменскер! Ĕмĕрте те эпĕ çакăн пек хĕрарăм курман... Манăн ун патĕнчен тухса тармасан та май килместчĕ... Ия, урăх нимĕн тума та пулмастчĕ. Çитменнине тата, часах шкул уçăлать, манăн унта çӳремелле пулатчĕ, эпĕ ăна тӳсме те пултарас çук. Куратăн-и, Том, пуян пуласси вăл пĕрре те савăнăçлă ĕç мар. Пуянлăх вăл — кичемлĕх те хуйхă, кичемлĕх те хуйхă. Часрах ӳксе вилесчĕ тесе çеç шухăшлатăн. Акă çак çĕтĕк-çатăк ĕнтĕ ман кăмăла каять, çак пичке те кăмăла каять, вĕсенчен эпĕ урăх нихçан та уйрăлса каймастăп. Çав усал укçа пулмасан, эпĕ нихçан та çавăн пек инкеке курас çукчĕ. Тархасшăн, эсĕ ман тӳпене ху валли ил те ху пелнĕ пек усă кур унпала, мана вара хăшпĕр чухне вуншар цент паркала. Ăна та час-часах ан пар, мĕншĕн тесен манăн шутпа, аран-аран алла пырса кĕрекен япала çеç лайăххăн туйăнать. Эсĕ те тăлăх арăмран ыйт: вăл мана ирĕкре хăвартăрччĕ.

— Эй, Гек, эпĕ санăн укçуна илес çуккине пĕлетĕн вĕт эсĕ... Вăл лайăх мар пулатчĕ... Анчах эсĕ тата пăртак тӳссе пурăнсан, — акă хăвах курăн, çав пурăнăç санăн кăмăлна кайĕ.

— Кăмăла кайĕ! Хĕртнĕ плита çинче нумайтарах ларни кăмăла каять-ши?.. Çук, Том, эпĕ пуян пуласшăн мар. Ирсĕр те йĕрĕнчĕк тата пăчă çуртсенче те пурăнас килмест манăн. Эпĕ çак вăрмана, çак юханшыва, çак пичкесене юрататăп, — вĕсенчен эпĕ ниçта та пăрахса каймастăп. Çăва патнех кайтăрччĕ вăл: халĕ ĕнтĕ пирĕн пăшалсем те, çĕр айĕнчи шăтăк та, — вăрă-хурахра çӳремешкен пурте пур. Çав хулара укçа алă айне килсе кĕчĕ те пĕтĕмпех пăсса хучĕ!

Май килнине кура, Том васкаса çапла каларĕ:

— Итле-ха, Гек, пуянлăх вăл мана вăрă-хурах пулма чарас çук, — терĕ.

— Чăнах-и, Том?

— Эпĕ халĕ çакăнта ларнă пекех чăн вăл. Анчах санăн сăну тирпейлĕ пулмасан, Гек, сана шайккăна илме пулмасть вара.

Гек хĕпĕртени çавăнтах пĕтсе ларнă.

— Мана вăрă-хурах шайккине илме пулмасть-и? Эсĕ мана пиратсен шайккине илнĕччĕ-çке!

— Ара, илнĕччĕ, анчах вăл ĕçĕ урăхласкер. Вăрă-хурахсем пиратсенчен тасарах, вĕсенчен ытларах вĕреннĕ çынсем вĕсем. Пур çĕрте те тенĕ пекех вăрă-хурахсем хушшинче чи аслă дворянсем, графсем, герцогсем нумайтарах.

— Итле-ха, Том! Эсĕ яланах манăн тус пулнă. Эсĕ мана шайккăран хăваласа кăларас çук, — чăнах вĕт, Том? Хăваласа кăлармастăн. Чăнах вĕт?

— Гек, паллах манăн сана хампа пĕрле çӳретес килет, анчах çынсем мĕн калĕç? «Фи! — тейĕç вĕсем. — Том Сойер шайкки! Унта пурте темĕнле çĕтĕк-çатăкскерсем çеç», — тейĕç. Çĕтĕк-çатăк тесе вĕсем тӳрех сан çинчен калĕç. Сана ĕнтĕ вăл питĕ лайăх туйăнмĕ — мана та, паллах, лайăх туйăнас çук.

Гек, хăй ăшĕнче тĕрлĕ шухăшсем кĕрешнипе, пĕр минут хушши пек нимĕн чĕнмесĕр тăнă. Юлашкинчен вăл çапла каларĕ:

— Юрать. Эпĕ пĕр уйăхлăха тăлăх арăм Дуглас патне таврăнатăп та хăнăхма тăрăшатăп. Анчах эсĕ мана шайккăна ил ĕнтĕ Том.

— Юрĕ, Гек, килĕштерер. Атя, ватă тусăм, тăлăх арăм сана ытлах ан хĕсĕрлетĕр тесе, эпĕ ăна тархаслăп.

— Чăнах, тархаслăн-и, Том? Чăнах-и? Питĕ аван! Вăл мана чи кирли енчен хĕсĕрлемест пулсан, эпĕ табакне вăрттăн çеç туртăп, ятлаçассине те вăрттăн çеç ятлаçăп, епле те пулин тӳссе ирттерĕп. Эсĕ хăçан шайкка пухса вăрă-хурах ĕçне пуçласа яратăн-ха?

— Часах! Эпир, тен, паян каçхине хамăрăн арçын ачасене пуçтарса килĕшӳ тăвăпăр.

— Мĕн тăвăпăр?

— Килĕшӳ.

— Вăл мĕнле япала тата апла?

— Акă мĕнле: эпир пурте пер-пĕриншĕн тăрăпăр, пире темиçе татăк туса турас пулсан та, шайккăн вăрттăнлăхĕсене нихăçан та каласа кăтартас çук тесе тупа тăватпăр; пĕр-пĕр çын пирĕн шайкăран кама та пулин кӳрентерсен, эпĕр çав çынна та, унăн килйышĕсене те пурне те вĕлеретпĕр тесе тупа тăватпăр.

— Вăт, вăл аван, Том!

— Аван пулмасăр. Присягине тата лăп çур çĕр тĕлĕнче çын пĕртте çӳремен, чи хăрушă çĕрте памалла, усал тухакан çуртра присяга парсан тата лайăхрах пулать. Анчах халĕ çав çуртсене пурне те тустарса пĕтернĕ...

— Çур çĕр вăл — аван вăхăт, Том.

— Ия. Присягине эпир тупăк çинче паратпăр та юнпала алă пусатпăр.

— Вăт ку аван! Ку пират пулса çӳрессинчен те миллион хут чаппăрах ĕнтĕ. Апла, эппин, эпĕ, хамăн хăть вилсе каймалла пулсан та, тăлăх арăм çумĕнче тытăнса пурăнатăп. Эпĕ чăн-чăн вăрă-хурах пулса тăрсан, вара пурте ман çинчен калаçма тапратсан, вара вăл мана хăй килĕнче пăхса усранă тесе хăех мухтанма пуçлĕ.

Юлашкинчен калани

Çак тĕрĕс каласа çырнă кĕнеке çакăнпа пĕтет. Ку кĕнекере арçын ачан биографине панă, çавăнпа та унăн биографийĕ çакăнтах чарăнса тăмалла. Вăл малалла тăсăлнă пулсан, çитĕннĕ арçыннăн биографийĕ пулса тăратчĕ. Çитĕннĕ çынсем çинчен роман çырнă чухне ăçта чарăнса тăмаллине тĕрĕсех пĕлетĕн: туй çинче чарăнса пĕтерсе хумалла. Анчах ачасем çинчен çырнă чухне санăн ăçта лайăхрах май килет, çавăнта юлашки пăнчă лартмалла.

Çак кĕнекери геройсем нумайăшĕ халĕ те пурăнаççĕ: вĕсем чиперех тата телейлĕ пурăнаççĕ. Тен, кайран, хăçан та пулин, эпĕ каллех çакăнта кăтартнă ачасен историне çырма тытăнăп, ун чухне вара вĕсенчен мĕнле арçынсемпе хĕрарăмсем пулнине пăхăп. Эпĕ сире вĕсен хальхи пурнăçĕ çинчен пĕлтерес пулсан, вăл питĕ ăссăрла хăтланни пулĕччĕ.