Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ылхан витсеччĕ сан ятна,

Усал этемччĕ эс, тăшман та.

Хальччен курманччĕ те сăнна,

Мĕн çырнине те вуламан та,

Пытарнăран сăваплăхна

Айвантараххăн сăнарлантăн.

Кăвак хуппи тĕрĕслĕхе

Яр çутата пуçланă майăн

Тинех тухан ирĕклĕхе,

Саманапа утан пĕр шайăн,

Унпа эс тупрăн пĕр чĕлхе,

Таймас çĕртен сана пуç тайăн.

Сăну хурчка пек хăруш мар,

Нимле куштанлăх, çăмăлттайлăх

Çапмасть куçран хаяр кăвар.

Шеллевлĕх, ăс çути, сăпайлăх —

Митта пек вашават сăнар

Тухать ума кĕрнеклĕ, стайлă.

Тăван чăваш чун хавалне

Европа çӳллĕшне çĕклесшĕн,

Пĕлес тесе тĕнче халне

Эс ырă сунăмпа кĕрешнĕ,

Асаттесен аваллăхне

Çунат хушма çунса кĕрмешнĕ.

Пĕлӳçĕ пек нумай пĕлсе,

Эс тĕрĕсрех курма пултарнă.

Каларăн: çынлăха пӳлсе

Хăв тухăн çынлăхран, мăнтарăн.

Тăванлăха хисеплесе

Чăвашсене шав чăмăртарăн.

Хăй чавнă шăтăкне лексен,

Шур сурăх тирлĕ сăхă кашкăр

Малалла

Вăрманта пĕр-пĕччен çын утать, такăнать,

çул-йĕртен çĕтнĕрен юлташне сас парать:

– Э-эй! – тесе чĕнет,

– Э-эй, тесех илтет, пулăшу кĕтет.

Пурнăçра вăрманти пек пулас, çĕтрĕ сас.

Телее шырама кам мана пулăшас?

– Э-эй, эсĕ ăçта?

– Э-эй, эпĕ кунта, – сас парать телей.

Çул çӳрен сас енне çеç утать, шав утать.

Çул çине çапларах вăл тухать, тус тупать.

– Э-эй! – янрать вăрман,

– Э-эй, теме ан ман, çĕнĕ тус тупан.

ĕмĕрех сан енне туртăнам, çул хывам.

Вăрманти пек мана сас парсам, эп шырам:

- Э-эй, эсĕ ăçта?

- Э-эй, килсем кунта, эпĕ сан телей.

29.05.1978. Мускав.

Çичĕ уйăхран утти пултăр,

Эпи пехилĕнчен.

Çичĕ уйăхран паян кунччен

утатăп, утатăп, утатăп,

ăçталла каятăп?

Çичĕ уйăхран паян кунччен

çĕре таптатăп,

кашни утăм тĕрекĕшĕн

çĕре хытаратăп.

Çынсем çав çĕре

сухаласа кăпкалатаççĕ,

юлашкинчен

сĕтел çине çăкăр пĕçерсе лартаççĕ.

Кашни утăм тĕрекĕшĕн

икĕ ура вырăнлăх çĕре

кăпкалатмасассăн,

аннеçĕм, уру йĕррисене

малалла тăсмасассăн

эсĕ мана хăвăнпа пĕрлех

илсе кайнă тесе шутла,

кукаçирен ӳкерсе юлнă йĕрӳ

вĕçленчĕ тесе шутла.

Анчах та эпĕ пурăнатăп-ха,

пурăннă чухне

çав-çавах утатăп,

çĕре çемçетсе

хам хыçри çынсем валли

кăпăш çĕр хатĕрлесшĕн,

йĕрĕме ӳкерме

ывăл-хĕр ӳстересшĕн.

Утатăп, утатăп, утатăп,

ăçталла васкатăп?

Ырлăхалла-ши, хурлăхалла-ши,

пурлăхалла-ши, шурлăхалла-ши?

Малалла

Июль уйăхĕнчи пĕр сулхăнрах кун уй урлă каякан урапа çулĕпе пĕр çамрăк çын утрĕ. Вăл фуфайкăпа, ваткăллă шăлаварпа, ботинкăпа. Кивĕ вараланчăк карттусне вăл вăрман хĕрринче çырмана вăркăнтарса хăварчĕ.

Пĕвĕпе вăл вăтам, те кутамкки йывăр пулнипе пĕшкĕнерех утнăран — хăй кăшт курпунтарах пек курăнать. Çырă çӳçĕ çăра. Сăн-пичĕ, хĕвелпе, тарпа пиçĕхсе, хуралса, кĕреленсе ларнă, хытăрканă: çамрăклăх тĕсĕ сахал юлнă. Сăмса çунаттисем тĕлĕнчен те, куç пакăлтисенчен те йĕрсем анаççĕ. Куçĕ хăмăр, куç харши — хура та çăра.

Унăн пит-куçĕнче темĕнле чăтăмлă, пайтах хура-шур курнă тӳрккес кăмăлсăр пуçне урăх нимĕн те сисĕнмест. Вăл пит-куç тĕрлĕ шухăш-туйăмсенчен питĕ сайра улшăнать пулас.

Чăн та, çамрăк çын, тавралăха сăнакаласа пычĕ пулин те, кунти тавралăх ун чунне епле хускатни унăн тӳрккес пит-куçĕнчен нимĕн чухлĕ те палăрмарĕ.

Çӳлте тăрисем юрлани те, чанасем чанкăлтатса вĕçе-вĕçе иртни те, курăк ăшĕнче çил чаштăртатни те — уншăн ниме те пĕлтермеççĕ курăнать. Ярпайса хăпарнă çуртри те, сĕткене кĕрсе пыракан ыраш уйĕ те — ун кăмăлне хускатмарĕç.

Вăл çывăхри ял çине çеç темĕн ĕмĕтленсе, анчах ним чухлĕ те хĕпĕртемесĕр пăхрĕ. Çав вăхăтрах хăй епле ерипе утсан та яла çывхарсах çитни ăна хăратрĕ те, вĕчĕрхентерчĕ те.

Малалла

Шуйлă-саслă ушкăнпа,

Тĕрлĕ çĕре куçкаласа,

Бессараби уттинче

Чикансем тек çӳренĕ,

Паян çырма хĕрринче

Çĕтĕк чатăрĕсенче

Вĕсем пĕр çĕр каçаççĕ.

Уçă пĕлĕт айĕнче

Канлĕ выртса çывăрни,

Ирĕклĕхе юратни

Чунăма савăнтарать.

Урапа çинчен çĕре

Кавăрсем сăнаççĕ,

Çавра кустăрмасене

Çурри таран витеççĕ.

Кустăрмасем хушшинчен,

Çав кавăрсем айĕнчен,

Вут çути тĕттĕм çĕрле

Йăлтăртатса курăнать.

Харпăр çемье пĕр çĕре

Çĕрле пулсан пуçтарнать.

Каçхи апат хатĕрлет.

Ирĕккĕнех кĕтĕнсе,

Çĕр хута курăк çисе,

Ут ушкăн çӳрет хирте;

Хирте, чатăр хыçĕнче,

Упа пĕчченех выртать.

Пурте çак çеçенхирте

Чуна хаваслантарать.

Тӳрлĕхлĕ кил-йышĕпе

Кĕске çула ирпеле

Чикан кавалпа тапранать,

Пăлханмашкăн тытăнать.

Хĕрарăмсем юрлаççĕ,

Ачасем кăшкăраççĕ,

Çӳрен сунтал чаклатать, —

Çеçенхир ун чух вара

Чĕрĕлнĕ пек туйăнать.

Хĕвел анса каç пулать,

Тĕттĕм пулать васанра;

Малалла

«Сывă пул» тесе ална ан пар,

Питĕ йывăр маншăн çав сăмах.

Ху манпа пулсан та юнашар

Туйăнать таçта эс кайнăнах,

Ĕмĕрлĕх манран уйрăлнăнах.

«Ыранччен», «Тепре курнăçиччен»

Е тата «Тепре тĕл пуличчен»

Теме майĕ пур, чĕлхе — пуян.

Çавăнпа мана эс ăсатсан

Курнăçмашкăн шанчăк пур ыран.

Тахçан ĕлĕкех çапла ят панă ял вĕçĕнчи пĕчĕк айлăма. Вăл паянхи кунчченех сыхланса юлнă. Çуркуннехи-кĕркуннехи йĕпе-сапара унта урам тăрăх шыв юхать, çавăнпа урана йĕпетесрен нумайăшĕ çăпата тĕпне кукăр тупан çыхса çӳренĕ. Мăнкун умĕн вара çын татăлман айлăмран. Хĕрарăмсем аслă уява хатĕрленсе кил-çуртра пĕр хура япала хăварми — йăлт çуса тасатнă, урисене кукăр тупан «тăхăнса» кунĕпе кĕпе-йĕм чӳхенĕ.

Çуркунне пуçламăшĕнче айлăмра тăп-тăрă шыв шăнкăртатса тӳлеккĕн юхать. Уй-хирти юр тапрансан вара шавласа-кĕрлесе, айăн-çийĕн çаврăнса-пăтранса Мăн çырмана çĕмĕрттерет. Урлă хунă каççа ним те мар хускатса çĕклет, юхтарса каять. Ешĕл çерем çинчен таврăнакан сурăхсем çывăха пыма та хăраççĕ, пĕчĕк путеккисем инкеке лекесрен — шывпа юхса каясран — шикленеççĕ. Хăюллисем пур-ха: ниме пăхмасăр сике-сике каçаççĕ. Анчах черченкĕ путексене пулăшу кирлĕ-çке. Хăшĕ-пĕри шуйханса амăшĕнчен çухалса юлнă. Пĕчĕкскерсем макăра-макăра тĕлли-паллисĕр чупкалаççĕ. Юрать-ха ачасем маттур та пултаруллă, йĕпенсе пылчăкланнăскерсене, пашкаса сывлаканскерсене пурне те тыта-тыта шыв урлă каçараççĕ. Шӳтлемест шарлак шыв! Хур чĕпписене юхтарса кайни те сахал мар пулнă.

Малалла

Монолог-кĕлĕ

1.

Вĕлле хурчĕ ылтăн хурт,

вĕлле хурчĕ ылтăн хурт, ылтăн хурт,

мĕншĕн эсĕ нăрлатăн,

мĕншĕн эсĕ нăрлатăн, нăрлатăн?

сарă чечек тăрринче,

сарă чечек тăрринче, тăрринче

çавăрăнса çӳретĕн,

çавăрăнса çӳретĕн, çӳретĕн?

2.

Мĕншĕн нăрлатăн эсĕ,

вĕлле хурчĕ?

Е сан тĕле пыллă чечек тупăнмарĕ-и,

е утар çулне-йĕрне çухатайрăн-и?

Тен, çăмлă уру çумĕнчи пылу

ытла та çулçăллă пулчĕ-ши?

Мĕншĕн нăрлатăн эсĕ,

тăванăм?

Акă эсĕ

манăн ал тупанĕ çине килсе лартăн,

тем шыраса çӳретĕн.

унти тарăн варсемпе шырсене

йĕрлетĕн,

пăраласа,

тутанса пăхатăн.

Эй, ырă çут çанталăк тĕпренчĕкĕ,

сан валли унта

çичĕ сий тĕпĕнче те

эс шырани тупăнаймĕ,

сан валли унта

чул пек хытă ӳтĕмпе

нефть пек çăра юнсăр пуçне

нимĕнех те тупăнаймĕ.

Кай вĕçсе улăх-çараналла,

унта сан валли çак алăсем

Малалла

Юрату юратăва курать

Куç шăрçин таса ялтравĕнче.

Çав ялтрав яланлăх упранать

Иксĕле пĕлмен чун варринче.

Чун вăл хĕмленет, кăварланать.

Хĕмпеле кăвар ан сӳнтĕрех:

Юрату илсе килен куна

Тутăр çутăрах, хĕвеллĕрех.

Хире-хирĕç куçпа куç пулсан,

Пĕрлĕхе чĕре патне чĕнсен

Кайтăр ӳтре юн вĕриленсе,

Иккĕленĕç иртсе кайтăр сан.

Уйăхĕ тухать хĕвел ансан,

Уйăх тĕл пулмашкăн йыхăрать,

Тутлăн чуптусассăн, курнăçсан

Чунпала чĕре çунат хушать.

Юрату курать юратăва,

Юрату хăраххăн пурнаймасть.

Иккĕн иккĕнех çав — пур хăват,

Пĕччен чух вут хут — çурт ăшăнмасть.

Урампа ĕне çавăтнă хĕр пĕрчи пырать... Ытарайми тутлă та пылак ыйха сирсе ирсерен çапла таплаттарма тивет-çке. Кăп-кăпăшка, çеп-çемçе тӳшек хăй çумне çилĕм пек çыпăçтарать те, ниепле те хăпаймастăн. Анчах мĕн тăвăн, выçă ĕнене тăрантармалла.

Амăшĕ кĕтӳ кайсанах вăратать. Унăн çепĕç сассине илтет-ха хĕрĕ, анчах куç уçаласшăн мар. Кăштах выртам-ха тенĕ çĕртех çывăрса каять. Алăк шăкăрт! уçăлнипе шарт сиксе вăранать.

— Халĕ те тăман-и-ха эсĕ?! — тĕлĕнет тултан кĕрекен амăшĕ. — Асту, юлташусенчен юлсан намăс пулать. Акă, ăшă сĕт ĕç те тăрса пит-куçна çу, — тесе курка тыттарать.

Кĕçех кил картинчи Тунюк урама янратма пуçлать. Пальмира тухмасăр та чарăнмасть:

«Му-у-ук! Чипер-у-ук! Ту-у-ух!» — тенĕн йыхравлать.

...Ыйха хăваласа янă хĕр ачан йăлтăркка хура куçĕ ирхи хĕвелпе хавассăн вылять. Çивĕтленĕ çырă çӳçне кĕрен хăюпа тирпейлесе çыхнăскер уй хапхинчен тухса ыттисемпе танлашрĕ.

— Ай-уй! Ĕне çӳллĕш те пулайман, çитерме тухать, — теççĕ хăшĕсем тĕлĕнсе. Те мухтаççĕ, те...

«Ӳсĕп-ха», — шухăшлать Пальмира хирĕç сăмах хушмасăр.

Хӳхĕм кĕлеткеллĕ, тачка çан-çурăмлă хĕрлĕ ĕне çумĕнче пукане пек çеç курăнать пулмалла çав вăл. Юнашар утакан ĕнин мăйраки чуна çӳçентерет-тĕксен витĕр тухать пулĕ. Юрать-ха шĕвĕркке вĕçне ашшĕ татса пуклаклатрĕ.

Малалла