Электронлă вулавăш

Мĕн пулчĕ-ши, Çĕршыв, сана —

Хавшатрăн улăп пек вăйна?

Те куçăхтарчĕç ют туссем,

Пуянлăхшăн çунакансем?

Пуян пулсан та, чухăн эс,

Çынсем кăнттам, çынсем çиллес.

Хăр-хар тăваççĕ ним çукран,

Сăмах чĕнмешкĕн аптăран.

Çĕршыв, мĕн пулчĕ-ши сана,

Тăрантараймастăн халăхна?

Ĕрчерĕç тĕрлĕ йăх-яхсем,

Вăр-хурахсем, пусмăрçăсем.

Вакла-вакла патшалăхна,

Сумсăрлатасшăн халăхна.

Çап-çут тăваççĕ хыснуна,

Епле сисместĕн эс çавна?

Хаксем кармашрĕç тӳпене,

Илеймĕн нимĕн кирлине...

Мĕн пулчĕ-ши сана паян,

Хăçан-ши пулăн эс пуян?

Иртеççĕ ларусем вĕçрен,

Усси çаплах çукрах вĕсен.

Кунран-кунах улшăнусем, —

Кăмпа пек шăтрĕç ушкăнсем.

Витĕнекен утиялне

Кашни туртасшăн хăй енне.

Ăçта пырса тухас капла?

Итле, Çĕршывăмçăм, кала!

Кĕрлет, пасарти пек, шăв-шав,

Усси... Усси сахал-ха, ав.

Тĕлĕке килкелет те аттем,

Пăлханса тем шырать те шырать.

«Пурăнаççĕ-ши ман сăввăмсем...»

«Пурăнаççĕ — пĕр-икĕ тетрадь».

«Алла пар-ха мана купăса,

Ĕнерлер-и пĕрле пĕр кана...»

«Аннем ăна ячĕ сутса,

Çăкăрлаччĕ пулас... чикана».

«Пурччĕ ман патефон та гитара...

Чăланта тупаймарăм пуртта...»

Тек аннем çуккине те, мăнтаран,

Ĕненесшĕнех мар, тупата.

«Эп пĕлсех ӳксе вилтĕм Мускавшăн.

Мĕнлерех-ши çĕршывăм ку чух?»

Ан та пĕл!

Ан та ыйт-ха, тархасшăн,

Çĕршыву тахçанах ĕнтĕ çук!

Сан пекех эпĕ хам та пăрахăç.

Тĕрĕсне пĕтĕмпе каласан,

Тепĕр хут, тен,

персе-и пăрахĕç,

Тепĕр хут чĕрӳ çурăлĕ сан.

Курнăçма пире Турă пӳрмен.

Ах, çапах та, çапах... шутласан...

Эс телейлĕ — сана çын сутман.

Эс репресси мĕнне те пĕлмен.

Çĕнтерӳ Çĕрĕнче эсĕ юлтăн, —

Тапма чарăнчĕ шухă чĕре...

Ан та кил çĕршывна çичĕ ютăн,

Эс кунта ăнланаймăн пире.

Çăпатапа çатлаттарса çӳреттĕм,

Кĕпе-йĕм кантăр пирĕнченччĕ ман,

Атте-анне тумне мĕнле тиркетĕн,

Йĕрки çапла-çке пынă авалтан.

Йĕс шăнкăравлă вăхăт урхамахĕ,

Пуçне ухса, иртейрĕ урампа.

Ялти яш-кĕрĕме халь паллама хĕн,

Урампала утмасть вăл пир тумпа.

Кĕпи — мадьярăн, шăлавар — Вьетнамăн,

Пушмакĕ килнĕ чех пасарĕнчен.

Çак çĕр çинче туссем халь пит нумай ун,

Мĕн териех-çке улшăнчĕ тĕнче!

Хул айĕнче ал лаппи пек транзистор,

Çĕр чăмăрĕ пуплет йĕкĕтпеле.

Вылятăр кăмăлĕ, пит-куçĕ çиçтĕр,

Куратпăр — Марс çине кайса килет.

Çур ĕмĕр иртрĕ, вăхăт урхамахĕ

Çаплах, пуçне ухса, юртать, юртать.

Мана хама та халĕ паллама хĕн,

Эп çавăраймăп çамрăк вăхăта.

Ăна ман çăпатишĕи çавăрас-и,

Шеллес-и кантăр пирĕшĕн ăна?

Чан пек кĕрлет-ха, тытăнмасть-ха сассăм,

Кӳр, çамрăк-кĕрĕм, ăслă аллуна!

1

Ăçта кăна вĕри ĕç пултăр —

Унта çĕклен эс ял-йыша;

Унта эс çыхнă хĕрлĕ тутăр

Хăмач ялав пек ялкăшать.

Ăçта кăна çитетĕн эсĕ —

Унта тĕнче илемлĕрех.

Унта чĕрепеле ĕçлеççĕ

Унта чула та чун кĕрет.

Ăçта тулли вăйпа сывлать çĕр,

Ăнса ӳсет колхоз тырри —

Унта эс, пирĕн председатель,

Ял-йышăн çулăмлă чĕри.

Çавăнпала сана чĕнĕççĕ

Ватти-вĕтти те пĕр ятпа:

— Пуриншĕн те тăван эс, — теççĕ, —

Пӳришнĕн те — Анна аппа!..

Çав пысăк чыспала хисепшĕн

Пуçларăм эп те сăввăма.

...Иртнисене аса илсессĕн —

Ӳнта хĕн-хурĕ сахал мар.

Хĕвелсĕр, тĕксĕм тĕнче тăрăх

Тупă сасси кĕрленĕ чух,

Пĕр çултискер, эс юлнă тăлăх,

Ютра пуç хунă сан аçу.

Çак хуйхăра вара аннӳн те

Вĕри, тăварлă куççульпе

Сасартăк куç çутийĕ суннĕ

Çӳлти çут çăлтăр сӳннĕ пек.

Чӳречерен сив çилĕ вĕрнĕ,

Пĕр вĕçĕм йынăшса çинçен.

Чун татăлас пек эсĕ йĕрнĕ

Малалла

В. И. Павлова халаллатăп

Ăраскалпă сыснан сăмси çинче йĕкĕр чăмăр пысăкăш тислĕк çӳрет, — тетчĕ Салтакьелĕнчи Сăркантей пичче. Ватă çын тĕрĕснех каланă çав. Анчах та çынна, пĕрре куçран пăхсах, пат татса калама йывăр. Çыннăн ăраскалĕ хырăмпа та, çи-пуçпа çеç те виçĕнмест, вăл нумай енлĕ тата тĕрлĕ вăхăтра тĕрлĕ пулать. Сăмахран, хĕрĕхмĕш-аллăмĕш çулсенче сăмси шăтăкĕнче çăм пуррисене пирĕн енче ăраскаллисен шутне кĕртетчĕç. Кӳршĕ ялта пуштă валеçекен Кукша Куçмана астăватăр-и? Çав çулсенче вăл чăн ăраскаллисенчен пĕриччĕ. Унăн сăмси шăтăкĕнче çеç мар, хăлхи шăтăкăсенче те çăм чăп туллиехчĕ. Халех лар та арла! Çвитер çыхмах çитеймĕ те, пĕр мăшăр перчетке пулатех. Паллах, вăл ăраскăллă пулмасăр, кам пултăр!

...1947-мĕш çул кăрлач вĕçĕнче мана райкома чĕнтерчĕç. Эпир, фронтра пулнисем, ун чух салтак шинелĕсене те хывма ĕлкĕрейменччĕ-ха. Эпĕ, вăрçă пуçланас умĕн институт пĕтернĕскер, ялти вăтам шкулта ĕçлетĕп. Райкома мĕншĕн чĕнтернине телефонограмми çинче кăтартман. Кăнтăрла иртсен виçĕ сехет тĕлне, тенĕ. Каймаллах, унсăрăн ĕçрен те тапса кăларма пултараççĕ. Ун чух саккунĕсем питех те хытăччĕ, пуçлăхĕсем ытлах та хаярччĕ.

Малалла

Ах, самана!

Ăçта илсе каян?!

Миçе çын ĕмĕтне шеллевсĕр татрăн?!

Çула тухмашкăн çăмăл мар паян,

Пĕр тăвансем те ют пек пурăнатпăр.

Туртать те туйăм — çӳп-çӳхе кĕсье.

Ыр кăмăлшăн çул алăкне уçмаççĕ.

Савса каласчĕ:

— Тус-тăван, тавсье!

Çук, тӳресем тăванлашма хушмаççĕ...

Тăван-пĕтенсĕр — хăрăк туратсем...

Йăх йăмрине чеелĕх

кăшламасть-ши?

Ав, анăçран васкаççĕ «тăвансем»,

Ав, тухăçран васкаççĕ «йăхташсем».

Пĕр-пĕр «тăван» халь

Саламат явмасть-ши?..

Асламăшĕпе мăнукĕ калаçаççĕ.

— Миçе мăнука качча патăм ĕнтĕ, пурте вырăсла туй тăваççĕ, пурте вырăсла тум тăхăнаççĕ. Туй кĕрекинче те чăвашла сахал калаçаççĕ, чăвашла сахал юрлаççĕ. Чăваш вырăса тухать тесе тахçанах калаçаççĕ, чăнах, çав вăхăт çитсе пырать пулмалла. Анюк, эсĕ кĕçĕнни, эсĕ те пулин чăвашла туй туса, чăвашла тумланса, пĕркенчĕк айĕнче куççульпе йĕрсе палăрт-ха ху чăваш хĕрĕ пулнине. Каччу та чăваш, чăвашла пĕрлешмелле, чăвашла туй тумалла.

— Култаратăн эс, асанне. Чăвашла тумланма пулĕ-ха, юрĕ тейĕпĕр. Пĕркенчĕк айĕнче хĕр йĕрри юрласа мĕн каласа йĕмелле вара ман? Çилампа качча памаççĕ, çилампа илмеççĕ, юратса, хам ирĕкпе хам каятăп Толика.

— Мĕн авалтан йăли-йĕрки çапла, Анюк.

— Авалхи вăл авалхи, пулни-иртни... Йĕрсе ларсан мана Толик, ун ашшĕпе амăшĕ, тăванĕсем мĕн теççĕ? Юлташсем, çамрăксем кулса вилеççĕ, ан хисте, эпир хамăр туя хальхиллех тăватпăр, çынсем пекех.

— Итле-ха, пĕлместĕр эсир, çамрăксем. Çураçнă хĕр туй пĕркенчĕкĕ айĕнче мĕн чухлĕ нумайрах йĕрсе куççуль тумлатать, çавăн чухлĕ телейлĕ пулать тенĕ ваттисем. Пĕркенчĕк айĕнче йĕмесен упăшки килĕнче нумай йĕмелле пулать тенĕ.

Малалла

Акă иртрĕ пайтах çул;

Çулпа иртсе пынă чух

Выртса-канса çимешкĕн

Кĕтĕм эпĕ пĕр яла.

Пӳрчĕ кивĕ, çĕрĕшнĕ,

Асанне пек чалăшнă.

Мĕнпур сакки-урайне

Урлă-пирлĕ çӳп-çапă

Пĕтемĕшпех тăп-тулли.

Тăрăшакан эрешмен

Хăйин¹ вăрăм çиппине

Пӳртен тĕттĕм кĕтессине

Каркаласа пĕтернĕ.

Сывлăш пăчă, хăйă шăрши;

Авăрлакан ӳсĕрет;

Ачи хытă макăрать,

Хăйин чирлĕ сассипе

Ĕçлекене пит чарать.

Ан йĕр, ача, хыт ан йĕр!

Аннӳсене пит ан чар...

Сан сассăна илтеççĕ,

Сана вĕсем шеллеççĕ;

Халĕ сана йывăрне

Пурте вĕсем пĕлесçĕ.

Эсĕ чирлĕ пулсан та,

Сана тытма вăхăт çук,

Ан йĕр, ача, хыт ан йĕр!

Аннӳсене пит ан чар...

Эсĕ халĕ пĕлместĕн,

Пĕр-ик çултан ак сисĕн:

Ĕçе чарăнса тусан,

Хресчен выçăхсах вилет:

Унăн çĕрĕ пит сахал,

Пару-илӳ пит пысăк.

Ан йĕр, ача, хыт ан йĕр!

Аннӳсене пит ан чар...

Пару-илӳ тӳлесен,

Хăйсем выçă юлсан та,

«Ыр» çын хисепне кĕрĕç.

Малалла

Çак саманан суранне

Иван Чермаков

Мĕн-ма-ши Çут тĕнче

Хăш чух пулать хивре —

Пурнатăп тĕлĕнсе,

Талт-талт тапать чĕре.

Мĕн-ма-ши юрату

Хăвачĕ хавшакрах?

Синкерлĕ аркату

Куллен хăрушăрах?

Мĕн-ма-ши самана

Çынна сунать усал?

Эп ăнланма çакна

Çитереймерĕм хал...

Виçеп хамз саманапа —

Ăшра ман çук-и ăпăр-тапăр?

Хăвăртлăхпа, улшăнупа —

Ăшра вĕрет çĕн çил, çĕн тапхăр.

Çапах çĕршывăм умĕнче

Туятăп, пур-ха пысăк парăм.

Суя, элек, ултав çинчен

Хальччен çырман-ха эпĕ ярăм.

Теприн — ăш вырăн, ăш кĕтес —

Тулли кăна ун пултăр енчĕк.

Ăна сутать туртса йĕтес

Ăш-чиккинчи пăтрав кӳлленчĕк.

Тепри çапать ав кăкăрне —

Çаплах пырать-ха параппанлăх.

Айран кăшлаççĕ пĕр-пĕрне,

Пĕтмен-ха нишлĕ курайманлăх.

Хăш-пĕринне кăшлать чунне

Кĕвĕçӳпе кӳпченĕ нăрă.

Сапать вара çынсем çине

Хăй евĕр шĕкĕллĕ пин вăрă.

Çат-çат çытмаллă шарлансем

Ав тĕлсĕр ташă çалтаратăр.

Эрех-сăра минретнĕрен

Хăвăр чунах-çке çарататăр.

Патвар утма хăшне-пĕрне

Тытса чарать темле шикпенчĕк.

Ишсе тăкма йăх-яхсене

Çĕршыв хăюллăн кар çĕкленчĕ.

Халь тухнă эп çапăçăва —

Шур çăнăхран ан туччăр хывăх!

Хавшак çынна çăва-çăва

Малалла