Электронлă вулавăш

Ирĕклĕхе юрататăп —

Чăн-чăн ирĕклĕхе.

Вилсессĕн те манмăп

Хамăн ирĕклĕхе.

Мĕншĕн пулас манăн кăйкăр

Çунатсем çук пулсан.

Мĕншĕн юрлас манăн юрă

Ирĕкре мар пулсан.

Сăнчăрсене ман ватасчĕ

Улăп пек аллăмпа.

Ирĕклĕх халăха парасчĕ

Телейлĕ пурнăçпа.

Вилсессĕн те манмăп

Хамăн çак шăпана.

Ирĕклĕх çинчен юрлăп,

Пиллеп юрра тăвана.

Янка Купала, 1905-1907.

Ку вăл авалах пулса иртнĕ.

Çав тери чаплă урхамах ирĕкре çӳренĕ. Вăл тур лаша пулнă. Унăн çилхи çав тери вăрăм, кăтра, ури çинçе те вăйлă. Ытти лашасем çынсемпе пĕрле пурăннă, вĕсемшĕн ĕçленĕ, çынсем вĕсене тăрантарнă.

Çынсем ирĕклĕ урхамаха курса тĕлĕннĕ, вĕсемшĕн вăл юмахри ĕмĕт пек туйăннă. Вĕсен тур лашана тытас килнĕ, хăйсен йăх кĕлемине çапасшăн пулнă, çав лашаран хăйсен лашисем валли йăх хăварма ĕмĕтленнĕ. Анчах ку ĕмĕт çеç пулма пултарнă, ирĕк чĕрчун никама та хăй çывăхне яман. Таçтан инçетрен çын çывхарнине сиссенех питĕ аякка тарса кайнă е чăтлăх вырăнсенче пытанса сăнанă.

Пĕр йăхра Тапăр ятлă яш каччă çитĕннĕ. Каччă илемлĕ, çуткам, яштака. Хумланса тăракан çӳçĕ хулпуççи таран. Кирек те мĕнле ĕçе вăл юратса тунă, шывра пулăран кая мар ишнĕ. Ирĕкре çӳрекен илемлĕ урхамаха Тапăрăн та тытас килнĕ.

Пĕррехинче вăл ăна йĕрлеме шутлать. Кутамккана апат-çимĕç чикет те тур лаша йĕрне шырама тухса каять. Аякри çавра кӳлĕ тĕлĕнче ирĕкри лаша йĕррисене асăрхать вăл. Кунта лаша шыв ĕçме çӳрнеине те чухласа илет. Çак вырăнта Тапăр хăйне валли çумăртан та çилрен пытанма хӳшĕ тăвать. Ĕçленĕ хушăра та, ĕçлемен чухне те хăйне майлă кĕвĕ шăхăрать.

Малалла

Тарас Шевченкăна асăнса

Украина тăрăх кайрĕ

Пĕр мухтавлă юрă;

Çут тĕнче ăна пуç тайрĕ, —

Ĕмĕрлĕх эс пурăн.

Сан çинчен вăл çакă юрă,

Халăхăн юрри вăл.

Гимн пек янтрать халь юрă,

Ирĕк çын юрри вăл.

Çак ирĕк çинчен шутланă,

Юрăçă, эс ĕлĕк.

Тем те курнă, асапланнă,

Курнă пулĕ тĕлĕк.

Тĕлĕкре те, тен, курнă пулĕ —

Ирĕкре пур халăх,

Пусмăр йăлт хыçа ак юлĕ,

Ирĕклĕх — чăн палăк.

Ирĕкре халь Украина,

Юр юрлать шур хурăн.

Украина, Украина —

Чи сăваплă юррăм.

Мăш Павăлне пайтахранпах пĕлетĕп,

Малти касра пурнать хуçалăхпа.

Салху питпе пулманччĕ вăл пĕрре те

Çынна курсан çиçетчĕ кулăпа.

Хуçалăхра усратчĕ çичĕ сурăх,

Ĕне, сысна, вун чăхă та автан.

Сĕтел çинчеччĕ: çăкăр, аш, сĕт-турăх,

Хăна пырсассăн хатĕрччĕ шăрттан.

Аслăк çинче тулличчĕ утă-улăм,

Улма-çырла пухатчĕ пахчаран.

Ялан çапла — çынран ăçтан-ха юлăн,

Ĕçне-пуçне яман ик алăран.

Çаксем халь çук. Хуçалăхĕ аманнă.

Ыйтусемпе суптарнă вăл яла:

Мĕн пулнă ентеше?

Мĕнле амак çакланнă?

Кам улăштарнă пирĕн Павăла?

Кӳрши-арши кăштах пĕлтернĕ тăрăх

(Кӳрши суймасть, ку чăн, ĕненмелле),

Каланă вăл кун тăнă чух пит шăрăх:

«Пуçлатăп пурăнма эп çĕнĕлле.»

Ытла нумай шухăшласа тăмасăр,

Хуçа кăларнă выльăх-чĕрлĕхе.

Хăйсем валли апат шыраччăр харпăр,

Çӳреччĕр, пĕлччĕр, курччăр ирĕке.

Чăнах, лешсем апат хăйсем шыранă.

Те тупнă апатне те тупайман —

Малалла

Мĕншĕн ахалех вăрçар-ха шăпана,

Мĕншĕн кашни кун куççуль тăкар?

Пурăнар та çĕнтерер асап-саманана,

Пĕтĕм тĕнчене телей тупса парар.

Кукăр-макăр çул вăл — путсер çул,

Ун çинче хĕвел шевли пулмасть.

Эс, этем, хĕвел ачийĕ пул,

Ун пек чух усал çыпçăнаймастъ.

Ирĕклĕх ялавĕ пултăр пирĕнпе,

Нимле тăвăл та ăна ӳкереймест.

Вăйлă эпĕр пĕр ăна çеç савнипе,

Çавăнпа пире никам çĕнтереймест.

Палачсем хăйсем хăраччăр пирĕнтен,

Эпĕр — ирĕклĕх-телей акакансем.

Юрăсем юрлатпăр ирĕклĕх çинчен,

Чурасем мар эпĕр — ирĕклĕ çынсем.