Электронлă вулавăш

Ванюшкăна та нимĕç салтакĕсем çавăнпах тытса килнĕ. Вĕсемшĕн ансат пулнă — вилни вырăнне чĕрри тупăннă!

...Çав тери йывăр, асаплантаракан шухăшсем пусса илчĕç Ванюшкăна. «Мĕн пулчĕ-ха ĕнтĕ ку? Кăлăхах тухрăм пулать отрядран... Лармаллаччĕ хускалмасăр... Тăшмана тавăрас тесеттĕм, анах ун вырăнне — чуралăха лекрĕм...»

Сылтăм енче сасартăк хыттăн кăшкăрашни, макăрни, çуйăхни илтĕнсе кайрĕ. Ванюшка унталла хăвăрт çаврăнса пăхрĕ те йĕплĕ пралук карта çуммипе юланутлă гитлеровецсем тата тепĕр çĕр çынна — хĕрарăмсене, çамрăк ачасене — хăваласа килнине курчĕ. Вăл çавăнтах каска çинчен сиксе тăрса карта патнелле чупса кайрĕ.

— Камсене илсе килеççĕ-ши? Ăнсăртран палланă çынсем çук-ши?..

Хăрушла картина курчĕ вара вăл... Тыткăна илсе каймалли çынсене пурне те аллисене каялла туса пĕр-пĕрин çумне вĕренсемпе çыхса лартнă иккен. (Тарасран пулмалла ĕнтĕ.) Вĕсене ăсатаканĕсем ик енĕпе утса пыраççĕ: макăраççĕ, татăлса йĕреççĕ, хăйсен тăванĕсем çывăхнерех пыма тăрăшаççĕ, анчах салтаксем вĕсене çывăхартмаççĕ, саламатсемпе пыра-пыра çапаççĕ, лашисемпе таптама тăраççĕ...

Акă вĕсем хапха патне çитрĕç. Алăка уçса яриччен самантлăха чарăнса тăма тиврĕ. Макрашу, çуйăху татах вăйланса кайрĕ.

— Ах, ача-ам... Пĕтрĕн-çке ĕнтĕ, пĕтрĕ-ĕн!

— Ĕмĕрлĕхех уйрăлатпăр вĕт, тек нихçан та курас çук...

— Сыв пул, чунăм... Ах, турă!..

Ăсатакансем хĕссех пыма пуçларĕç. Кашниех хăйĕн тăванне е çывăх çыннине юлашки хут ыталаса чуптăвасшăн пулчĕ. Нимĕç конвоирĕсем вĕсене хаяррăн кăшкăрса, çапа-çапа, чыша-чыша каялла хăвалама тапратрĕç. Пĕр-икĕ хут пăшал сасси кĕрслетрĕ...

Çав вăхăтра хапхана уçса ячĕç те, МТС килкартине ăйăр çине утланнă хыткан та тăсланкă офицер сиктерсе кĕчĕ. Каçхи хĕвел çутинче унăн кăкри çинче пысăк ылтăн вăчăра йăлтăртатса илчĕ. Ванюшкăн сывлăшĕ пӳлĕнсе ларчĕ. Тӳрех палласа илчĕ вăл çав офицера... Ку — хайхи каратель, çĕр хут ылханлă Генрих Шварц пулнă.

Ванюшкăн чышкисем чăмăртанчĕç, вăл сиксе чĕтреме тытăнчĕ. Ах, çак самантра унăн аллинче мĕн те пулин — автомат-и, пиетолет-и, граната-и — пулнă пулсанччĕ! Ним çине те пăхса тăман пулĕччĕ вăл, пĕррех персе ӳкерĕччĕ тискер тăшмана, кайран хуть те мĕн пултăр унта... Анчах нушă алăпа мĕн тăвăн ĕнтĕ? Шăлсене çыртса лартасси çеç юлать...

Генрих Шварц ăйăрне хапха çумне урлăн тăратрĕ те кайри конвоирсеие темскер хыттăн кăшкăрчĕ. Лешсем тытса килнисен колоннине хыçалтан хăвалама тытăнчĕç. Вара, малтисем хапхаран кĕрсенех, Шварц вĕсене аллинчи саламачĕпе ăçтан лекнĕ — çавăнтан хĕнеме тытăнчĕ. Пĕтĕм колоннăна хĕнесе ирттерсе ячĕ вăл. Лаши çинчен карăнса саламачĕпе кашни сулмассеренех унăн кăкри çинче ылтăн вăчăра йăлтăртатрĕ...

Ванюшкăн куççулĕ юхса анчĕ. Анчах вăл хурлану куççулĕ мар, тарăху куççулĕ пулчĕ. Çав вăхăтрах унăн чĕринче вĕри хаярлăх тулса хăпарчĕ.

— Çитĕ-ха вăхăт, тулĕ-ха сан шалчу! Эпĕ ним тăваймасан та, ыттисем тытса пăрса ярĕç сан мăйна!..

Халь хăваласа килнисене кил хушши варринелле илсе çитерсен, вĕсен аллисене салтса ячĕç. Кунта лараканнисем вĕсене кăпăрах сырса илчĕç. Кашниех вĕсен хушшинче палланă çынсем çук-ши тесе шырарĕ. Шавлă калаçу пуçланса кайрĕ, ыйтса пĕлме тытăнчĕç: ăçтисем, мĕнле çынсем, епле лекнĕ, халăх хушшинче мĕн хыпар пур...

Ыттисемпе пĕрле Ванюшка та вĕсем патне пырса тăчĕ. Пурте вĕсем çав тери ырханланса кайнă, салху сăн-питлĕ. Хăшĕсен хĕненипе пичĕ-куçĕсем кăвакарса ларнă, теприсен кĕпи-тумтирĕ çурăлса, таткаланса пĕтнĕ, хăшĕ-пĕрисен урисем шыçа-шыçа тухнă. Хăрушă!..

Чылайран тин таврăнчĕ вăл Санькăпа Микола пичче патне. Пĕр хушă нихăшĕ те чĕнмерĕç.

— Хăвалаççĕ те хăвалаççĕ пирĕн çынсене, пурне те чура тăвасшăн, — терĕ унтан Микола пичче. — Мĕн чухлĕ куççулĕ, мĕн чухлĕ хуйхă... Анчах пурпĕрех шалчи тулать-ха вăл Гитлерăн, нумаях ашкăнаймĕ! Пуçсене усма кирлĕ мар. Хуть те мĕнле хурлăх пулсан та парăнма юрамасть. Парăнман çын вăл, юлашкинчен. пурпĕр çĕнтерет. Çĕнтерет те — тата лайăхрах пурăнма пуçлать, мĕншĕн тесен пурнăç хакне ытларах пĕлекен пулать. — Вăл, калама чарăнса, пĕр хушă тем çинчен шухăшларĕ. Унтан ачасене шăппăн-шăппăн каларĕ:

— Ан хăрăр. Эпир пурпĕр хăтăлатпăр. Каймастпăр эпир каторгăна. Курăр акă. Анчах эсир манран пĕр шит те ан уйрăлăр, эпĕ хушнисене пурне те тĕп-тĕрĕс туса пырăр.

Микола пичче çав тери ĕнентермелле каларĕ. Халлĕхе ним тĕлли-палли те пулман пулин те, ачасен чĕрисенче тыткăнран çуралчĕ...

XV

Хĕвел аннă вăхăтра фашистсем МТС кил хушшинчи халăха кирпĕчрен тунă вăрăм сарайне хăваласа кĕртрĕç. Мирлĕ вăхăтра кунта машинăсем юсамалли мастерской пулнă пулмалла. Ванюшка шала кĕрсенех тĕрлĕрен станоксем, сунталсем тăнине, тимĕр хатĕрĕсем йăваланса выртнине асăрхарĕ, сарайăн стенисем те тĕтĕм-хăрăмпа хуралса ларнă-мĕн...

— Эпир ĕнер каç ав çавăнта вырнаçнăччĕ, — терĕ Санька, сарайне кĕрсенех сулахаялла тĕллесе кăтартса.

Вĕсем — Микола пичче, Санька, Ванюшка — çав инçетри кĕтеселле кайрĕç. Пысăках мар улăм купи патне çитсен, Санька тӳрех ун çине ларчĕ.

— Çакă пирĕн йăва...

— Аван, çĕр çинче выртниех мар, — терĕ Ванюшка.

Сарайне халăх тулчĕ, кĕçех ниçта пĕр пушă вырăн та юлмарĕ. Пур енчен те тыткăна лекнĕ çынсем пĕр-пĕринпе хуллен, шăппăн калаçни илтĕнчĕ. Пирĕн туссем хушшинче те, вĕсем улăм çине пĕр-пĕрин çумнерех йăпшăнса выртсан, майĕпе сăмах пуçланса кайрĕ.

Ванюшкăн паçăрах Санька çинчен çав тери пĕлесси килнĕччĕ: ииçетри Чăваш çĕршывĕнчен епле лекнĕ-ха вăл кунта, мĕншĕн икĕ çула яхăн Микола пичче патĕнче пурăннă тата лагере мĕнле килсе çакланнă? Ытла та тĕлĕнмелле-çке вăл! Халь ĕнте, тĕттĕм сарайĕнче улăм çинче юнашар выртма тӳр килсен, урăх ним çинчен те калаçмалли çук чух, вăл унтан майĕпе ыйтма тытăнчĕ.

— Итле-ха, Саня... Епле-ха эсĕ...

— Мĕн?

— Атăл çинчен çакăнта çити килнĕ? Эсĕ çуралса çитĕннĕ вырăнсене фашистсем çитмен-çке унта?

— Çитмен теççĕ...

— Апла-тăк — епле майпа лекнĕ эсĕ вĕсен аллине? Ăнсăртран-и вăл?

— Мĕнле калас сана... — Санька ассăн сывласа илчĕ те пĕр хушă нимĕн те чĕнмерĕ, унтан вара хăйĕн хурлăхлă калавне пуçласа ячĕ:

— Ăнсăртран теме те пулать, анчах, тепĕр майлă шутласан, ăнсăртран та мар... Манăн атте çар шкулĕнчен вĕренсе тухнă та командир пулнă. Малтан эпир Инçетри Хĕвелтухăçĕнче пурăнаттăмăр, унтан — 1940 çулта — ăна хĕвеланăçне, Рава-Русска хули хыçне, куçарчĕç. Лайăх пурăнаттăмăр эпир унта. Атте службăра тăнă çĕрте ятарласах командирсен ачисем валли шкул пурччĕ. Эпĕ ĕнтĕ пиллĕкмĕш класс пĕтерсе улттăмĕшне куçаттăм... Сасартăк вăрçă пуçланчĕ. Атте, пограничник пулнипе, фашистсем пирĕн чикĕ патне çитсе тухсанах çапăçăва кĕрсе кайнă. Пире, командирсен çемйисене, çав кунах хĕвелтухăçнелле ăсатма тытăнчĕç. Астăватăп, пире темле пĕчĕк станцире поезд çине лартса илсе кайрĕç. Сĕм-çĕрле, тĕттĕм... Анчах çуллахи каç кĕске вĕт вăл. Тул çутăличчен эпир нумай та каяйман. Хĕвел тухнă-тухманах пирĕн эшелона тăшман самолечĕсем хăваласа çитсе ун çине бомбăсем ывăтма тытăнчĕç,.. Çав тери хăрушă бомбежка пулчĕ вăл, нимĕнле сăмахсемпе те каласа пама пĕлес çук ун çинчен! Темĕн чухлĕ халăх пĕтрĕ, поезда турпас туса хучĕç, çунтарса ячĕç... Эпир виçсĕмĕр — анне, манăн йăмăк Рина (вăл манран икĕ çул кĕçĕнччĕ) — поезд чарăнсанах, пĕтĕм япаласене пăрахса, вакунран сиксе тухса хирелле тартăмăр та темиçе сехет хушши çӳллĕ тырă ăшĕнче выртрăмăр. Унтан, самолет сассисем илтĕнми пулсан, каллех чугун çул патнелле тухрăмăр. Епле те пулсан кил еннелле каймалла-çке... Анчах кунтан малалла поездпа каясси пулмарĕ, мĕншĕн тесен чугун çула пĕтĕмпех ишĕлтерсе пĕтернĕччĕ. Вара эпир сывă юлнă ытти çынсемпе пĕрле хĕвелтухăçнелле çуранах утрăмăр... Тепĕр кунне, ир енне, темле станцие çитсе тухрăмăр. Ăна çунтарса янăччĕ ĕнтĕ, ăçта ан пăх — пур çĕрте те тĕтĕм, хăрăм, кăвар. Çапах та пире станцирен пĕр-ик километр аякра тăракан поезд çине вырнаçтарса илсе кайрĕç. Ну, тен, хăтăлатпăр пулĕ-ха тесĕттĕмĕр ĕнтĕ. Пулаймарĕ... Нимĕçсем эпир çитсе тухас тепĕр станци патне самолетсемпе пырса пысăк десант антарма ĕлкĕрнĕ пулнă та, çавсем пирĕн поезда станцие çитичченех пулеметсенчен персе кĕтсе илчĕç. Поездпа килнисенчен нумайăшĕ вилчĕç, нумайăшĕ аманчĕç... Юлашкисене, сывă юлнисене, поезд çинчен хăваласа антарчĕç те пĕр çĕрелле пухса ухтарма тытăнчĕç. Камăн мĕнле хаклăрах япала пулнă — сехетсем, çĕрĕсем, хăлха алкисем — пурне те тăпăлтарса илчĕç. Çакăнта вара манăн аннен пĕтмелле пулчĕ...

Санька калама патах чарăнчĕ, çак пур хăрушла ĕçсене аса илнипе унăн чĕри ытла та ыратса кайрĕ пулмалла. Ванюшка та ним чĕнмесĕр выртрĕ, мĕншĕн тесен вăл та хăйĕн амăшне аса илчĕ. Нимрен те хаклă-çке вăл анне тени, ăна вăхăтсăр çухатма тӳр килсен — вăл нихçан та асран каймасть!

— Мĕнле пулчĕ вара вăл? — шăппăн ыйтрĕ Ванюшка.

— Пĕр вăрăм, хыткан, шуйттан тĕслĕ фашист, офицер, анне аллинчи сумкăна карт! тытса илсе уçрĕ те тӳрех аттен ылтăн сехетне тупса кăларчĕ. Куçĕсем алчăрасах кайрĕç çакăн, мĕншĕн тесен сехечĕ калама çук чаплăччĕ... Ăна ман аттене 1938 çулта Хасан кӳлли патĕнче Япони самурайĕсене хирĕç паттăр çапăçнăшăн тав туса оборона халăх комиссарĕ ячĕпе парнеленĕччĕ. Унăн пĕр вăчăришĕн аттене пин тенкĕ пама пулнăччĕ, мĕншĕн тесен вăл тăптăр ылтăнран тунăскерччĕ те, виçĕ шит тăршшĕччĕ... Ну, паллах ĕнтĕ, анне ним те шарламарĕ, — камăн вилес килтĕр? Сехечĕ-мĕнĕ — мур патне, пуç сывă юлтăр... Анчах та леш бандита çавăн пек хаклă япалана туртса илни те çитмен вĕт. Вăл анне пӳрни çинче тата çĕрĕ пуррине асăрханă. Çĕрри — ахальскер, çиелтен ылтăн тĕслĕ туса хунăскер кăначчĕ, анчах фашист ăна хаклă япала тесе шутланă пулмалла çав. Вăл аннене аллинчен тытрĕ те çав çĕрре пӳрни çинчен туртса кăларма тапратрĕ. Анне кăшкăрса ячĕ, мĕншĕн тесен çĕрри питĕ тăвăр пулнă, ăна вăл хăй те кăлараймастчĕ. Лешĕ каллех туртрĕ. Анне ыратнине тӳсеймерĕ, унран вĕçерĕнме пикенчĕ. Вара — ку хĕрарăм хăйне хирĕç тăрать тесе пулае çав — фашист йăпăр-япăр пистолетне кăларчĕ те аннене кăкринчен персе ячĕ. Анне, çавăнтах ӳксе, пĕр сас кăлармасăрах вилсе кайрĕ... Эпĕ фашист çинелле ыткăнтăм, анчах вăл мана пĕрре тапсах вăркăнтарса ячĕ. Унтан анне патне кукленчĕ те унăн çĕрĕллĕ пӳрнине çĕçĕпе пат! татса илчĕ...

Ванюшка çак сăмахсене куçсене хупса, шăлĕсене çыртса итлесе выртрĕ. Чĕри пăчăртана-пăчăртана илчĕ. Темшĕн Санькăн амăшне çавăн пек тискеррĕн вĕлернĕ нимĕç ăна леш ылтăн вăчăраллă Генрих Шварц пекех туйăнса кайрĕ... Çавăн сăннех курса выртрĕ вăл: вăрăм, хыткан, шуйттан тĕслĕ... Чăн та, ку ĕç икĕ çул маларах, тата кунта мар, пачах урăх çĕрте пулнă, анчах кам пĕлет, тен, вăлах, çав урнă кашкăрах?

— Кайран вара пире чугун çултан аяккалла хăваласа кайрĕç, —- терĕ Санька малалла, хурлăхлăн сывласаилсе. — Анне вилли çавăнтах выртса юлчĕ. Эпир, Ринăпа иксĕмĕр, макăра-макăра тата ним çименнипе халранкайса, утайми пулса çитрĕмĕр. Пĕрех хут, аннепе пĕрле хамара та мĕншĕн вĕлермерĕç-ши тесе пин хут та каларăм пулĕ...

Санька каллех ассăн сывласа илчĕ.

— Нумай хăваласа çӳрерĕç пире... Пĕр яла илсе пырса пĕр-пĕр выльăх картине хупса усраççĕ-усраççĕ те татах хăваласа каяççĕ, унтан каллех ăçта та пулин пырса хупаççĕ. Сахалран та пĕр-икĕ эрне сĕтĕрсе çӳрерĕç çавăн пек. Выçăпа аптраса çитнипе нумайăшĕ вилчĕç,чылайăшне тата пере-пере пăрахрĕç. Çын утайми пулса çитет те — ăна ĕнсинчен персе, йытă вилли пек, çул çинчен темиçе утăм аяккарах сĕтĕрсе кайса хăвараççĕ...Ну, юлашкинчен эпир вĕсене йăлăхтарса çитертĕмĕр пулмалла. Пĕр ирхине çавăн пек сарайĕнчен кăларчĕç те, уя хăваласа тухса, вăйлăрах хĕрарăмсене уйăрса илчĕç, ыттисене: «Килĕрсене кайăр!» — терĕç. Анчах пирĕн ăçта кайма пĕлес-ха? Никам та çук пирĕн — аннене вĕлерчĕç, атте вăрçăра... Тăркаларăмăр-тăркаларăмăр та, кĕçĕр çĕр каçнă поселока таврăнса, пĕр пӳрте кĕтĕмĕр — мĕн те пулин çимелли ыйтма. Шăпах çак Микола пичче килĕ пулнă вăл. Арăмĕпе иккĕшĕ те калама çук ырă кăмăлпа йышăнчĕç пире: апат çитерчĕç, ыйтса пĕлчĕç, тем пекех хĕрхенчĕç... Апат çикелесен, кăштах кансан, эпир тухса кайма хатĕрлентĕмĕр, анчах Микола пичче ямарĕ. «Сирĕн ниçта каймалли те çук вĕт, юлăр пирĕн патра, пурăнкалăпăр мĕнле те пулин», — терĕ. Паллах, эпĕ пĕр сăмахсăрах килĕшрĕм. Вара вĕсем пирĕншĕн аттепе анне пекех пулчĕç, хăйсен ачисене пăхнă пекех пăхса усрарĕç... Ĕмĕрне те, виличчен те манас çук вĕсем пире мĕнле ырă тунине!

— Хăйсен ачисем çукчĕ-и? —ыйтрĕ Ванюшка.

— Ывăлĕ пулнă та — вăрçа кайнă.

— Тыткăна мĕнле майпа лекмелле пулчĕ вара?

— Пĕр çулталăк çурă иртсен, нимĕçсем Микола пиччесен поселокĕ çывăхĕнчк пĕр завода ĕçе яма пикенчĕç. Микола пичче вăл заводра çирĕм çул ытла слесарь пулса ĕçленĕ, анчах фашистсем валли ĕçлеме килĕшмерĕ. Темиçе хутчен те чĕнчĕç ăна, вăл пурпĕркаймарĕ. Юлашкинчен ăна тытса кайрĕç... Заводра ĕçлеме килĕшменшĕн ăна комендатурăра хĕнесе пĕтернĕ, анчах парăнтарайман... Киле вăл вилнĕ çын тĕслĕ таврăнчĕ. Анчах тепĕр эрнерен çĕрле пирĕн пата виçĕ нимĕçпе икĕ полицай пычĕç те ăна та, унпа пĕрле мана та илсе тӳхса кайрĕç. Пĕр уйăх ытла эпир тĕрмере лартăмăр, унтан ак çакăнта илсе килчĕç. Германие ăсатаççĕ пулмалла ĕнтĕ халь...

XVI

Сарай тăрринчи шăтăк-çурăксем витĕр ирхи хĕвелĕн малтанхи кĕрен пайăркисем шуса кĕрсенех, тулта йытăсем вĕрни, лашасем тапăртатни, нимĕçле командăсем пани илтĕнчĕ. Кĕçех вара сарай алăкĕ уçăлчĕ те, темиçе нимĕç пĕр харăс кăшкăрса ячĕç:

— Вставаайт! Выходить! Всем!

— Скоро! Зейчас!..

Сарайĕнче выртакансем пурте вăранса йăшаланма тытăнчĕç, унтан нимĕçсем çине-çинех хаяррăн кăшкăрнипе сике-сике тăчĕç те тулалла тухма тапратрĕç. Халăхпа пĕрле пирĕн туссем те улăм çинчен тăрса алăк патнелле утрĕç, анчах вырăнтан тапраниччен малтан Микола пичче ачасене шăппăн кăна: «Çаксене илĕр, кирлĕ вăхăтра кирлĕ пулма пултараççĕ вĕсем пире», — тесе, улăм айĕнчен темиçе тимĕр кăларса тыттарчĕ. Ванюшкăна пысăк плуг уççи, Санькăна алтуйи пек çаврака та сулăмлă болт пачĕ вăл.

— Йĕмĕрсем ăшне пытарăр...

Ыйхăран анчахрах вăраннă, çӳхе тумланнă ачасене ирхи сулхăн çӳçентерчĕ, сарайĕнчен тухсанах, вĕсем сиксех чĕтреме тытăнчĕç. Анчах та шăлĕсемпе шаккаса нумай тăмалла пулмарĕ вĕсен. Сарайĕнчен юлашки çынсем тухса пĕтсенех, фашистсем вĕсене пилĕкшерĕн-пилĕкшерĕн тăратрĕç те, МТС кил хушшинчен кĕпĕртеттерсе кăларса, чугун çул станцийĕ еннелле хăвăрттăн хăваласа кайрĕç.

— Шнель! Шнель!

— Бистро ходить, скоро! — лашисем çинчен саламатсемпе юнарĕç конвоирсем. Ĕлкĕрсе пырайманнисене, такăнаканнисене пуçĕсенчен, çурăмĕсенчен —ăçтан тивнĕ унтан турта-турта çапрĕç, тем тĕрлĕ усал сăмахсемпе вăрçрĕç.

Станцире, запаслă çул çинче, ĕнертенпех пушă эшелон тăнă. Кашни вагон çинех нимĕçле «Нах Дрезден» тесе çырнă пулнă: ку ĕнтĕ çак эшелон ылханлă Германири Дрезден хулине каяссине пĕлтернĕ...

Чуралăха илсе кайма пухса килнисене кĕçех çав эшелона тиеме тытăнчĕç. Кунта вара каллех ним майсăр шăв-шав пуçланса кайрĕ. Пур енчен те йĕни, ылханни, çуралса ӳснĕ хаклă çĕршывпа сывпуллашса кăшкăрнисем, фашистсем тискеррĕн çухăрса команда панисем, вĕсен йыттисем вĕрни илтĕнсе тăчĕ.

— Пĕр-пĕринчен уйрăлса ан кайăр, пĕрле кĕрĕпĕр, — пăшăлтатса каларĕ ачасене Микола пичче, хăйсене вăрăм вагон умĕнче чарса тăратсан. — Пĕр-пĕрине самантлăха та ан çухатăр!

Çав вăхăтра Ванюшка сасартăк поездăн тепĕр вĕçĕнчен хăйсем патнелле юланутпа Генрих Шварц темскер кăшкăрса, аллинчи саламатне сулкаласа килнине асăрхарĕ. Унăн кăкри çинче яланхи пекех ылтăн вăчăра ялтăртатрĕ...

Ванюшка хăй сисмесĕрех Санькăна хулĕнчен пăчăр-таса тытрĕ.

— Пăх-ха çавна, пăх! Çав мар-и? Çав мар-и?

— Хăшĕ? Кам? — тăруках ăнланаймарĕ Санька.

— Нимĕç! Сан аннӳне вĕлерекенни... Лайăхрах сăнаса, тимлерех пăх эс, ав килет! — Шварц çине тĕллесе кăтартрĕ Ванюшка.

Санька куçĕсене чарса пăрахсах пăхрĕ... Пăхнăçемĕн унăн сăнĕ улшăнса пычĕ, тутисем кăвакарса чĕтреме пуçларĕç, куçĕсем хаяррăн йăлкăшма тытăнчĕç.

— Çавă... Çав çĕлен, çавă! — пăшăлтатса илчĕ вăл. — Авă, кăкри çинче пирĕн атте сехечĕн вăчăри йăлтăртатать... Çавах! Мăйракаллă шуйттан! Эх, пăшал пуласчĕ алăра... Ним çине те пăхса тăмăттăм!

— Эпĕ те, — терĕ Ванюшка, час-час сывласа. Анчах вĕсен тек калаçса тăмалла пулмарĕ. Шварц хăйсем патне çитиччен салтаксем вĕсене кăшкăра-кăшкăра хыçалтан тĕрткелеме тытăнчĕç те, хăмасем тăрăх хăпартса, вагона кĕртсе ячĕç. Кунта вĕсен умĕн те халăх йышлă пулнă, вĕсем хыççăн та нумай çынсене кĕртсе тултарчĕç. Юлашкинчен вагонра ларма мар — тăма та вырăн юлмарĕ, савăлпа çапса хĕссе лартнă пекех. Часах вагон алăкне тул енчен ханкăр-ханкăр питĕрсе хучĕç, шалта каçхи пекех тĕттĕм пулса тăчĕ, мачча çумĕнчи решеткеллĕ пĕчĕк шăтăкран çеç кăшт кăна кун çути кĕчĕ.

Алăка питĕрсе лартсан, вагонри халăх малтанхинчен те хытăрах пăлханса шавлама тапратрĕ.

— Пĕтрĕмĕр ĕнтĕ... Пуçĕпех пĕтрĕмĕр!

— Тинех пулас çук кун çути курасси...

— Тамăках каятпăр...

— Шуйттан Германийĕ! Пирĕн ылхан çиттĕрех ăна, вутрах çунса кайтăрччĕ вăл, кĕл пулса тăтăрччĕ!

Çĕр çын çĕр тĕслĕ хурланса калаçрĕ, çĕр тĕслĕ ылханчĕ. Анчах поезд тапранса кайнă хыççăн пĕр сехет пек вăхăт иртсен, çынсем майĕпе шăпланма пуçларĕç, мĕншĕн тесен халь тин ним тума та май килмен, темле палхансан та, вăрçсан та, ылхансан та усси пулман...

Поезд питĕ хăвăрт ыткăнса пычĕ. Вăл ĕнтĕ совет çыннисене хĕвеланăçнелле, тăван йăвисенчен инçетрен инçете, Германи еннелле, илсе кайрĕ. Станци хыççăн станци иртсе юлчĕ, кустăрмасем кашни çаврăнмассеренех тискер те хăрушă чуралăх çĕршывĕ çывхарчĕ.

Каç пулма пуçласан (ку вăл вагон маччи çумĕнчи шăтăкран кĕрекен çутă тĕксĕмленнинчен палăрчĕ), çак таранччен пĕр сăмах та хушман Микола пичче хăйĕн пĕчĕк тусĕсене хуллен кăна чĕнчĕ.

— Ачасем, эсир кунтах-и? Саня!

— Кунтах, — сас пачĕ Санька.

— Эпĕ те кунтах, — терĕ Ванюшка.

— Çывăрăр, анчах пĕрле пулăр! — каллех асăрхаттарчĕ Микола пичче.

Çав вăхăтра унăн пуçĕнче мĕнле шухăш, мĕнле ĕмĕт пулнине никам та, вăл шутрах унăн çамрăк тусĕсем те пĕлмен.

— Каймастпăр эпир неметчинăна! — тенĕ вăл хăйĕн ăшĕнче çирĕппĕн. — Каймастпăр!..

Вагонта тĕпсакайĕнчи пекех ним курăнми тĕттĕм пулса ларсан, Микола пичче ура çине тăчĕ те темшĕн алăк патнелле кайрĕ. Ачасем, пĕр-пĕрин çумне тайăнса, хăйсем сисмесĕрех тĕлĕрме пуçларĕç, унтан çывăрса та кайрĕç.

Темĕн чухлĕ çывăрнă вĕсем — ăна нихăшĕ те каласа пама пултарайман, анчах иккĕшĕ те пĕр харăсах хăйсене такам хулпуççинчен лăсканипе тăрук вăранчĕç.

— Хатĕр пулăр, — Микола пичче пит те шăппăн каланине илтрĕç вĕсем. — Пирĕн хăтăлмалли вăхăт çитрĕ... Поезд тепре тапранса кайсанах сиксе анса юлатпăр...

— Епле майпа? — тĕлĕнсех кайрĕç ачасем. — Алăкне леш енчен питĕрнĕ вĕт?

— Нимĕн те ан ыйтăр, — терĕ вĕсене хирĕç Микола пичче. — Малтан хам сикетĕп, эсир — ман хыççăн... Астăвăр, тытăнса ан тăрăр, унсăрăн пĕрне-пĕри çухатма пултаратпăр. Халь шăпăрт пулăр...

Микола пиччен çак сăмахĕсене илтнĕ хыççăн ачасем мĕн тери пăлханса кайнине каласа пама та май çук. Ытла савăнăçлă та кĕтмен хыпар пулнă-çке вĕсемшĕн ку, темиçе минутран вĕсем каллех ирĕкре пулма пултараççĕ! Ĕненмелле те мар...

XVII

Тепĕр кăшт тăрсанах, поезд карт! туртăнчĕ. Эшелон тăршшипех буферсем чанкăртатса илчĕç. Кĕçех вара кустăрмаеем каллех хăвăртран хăвăрт çаврăнма тытăнчĕç те, поезд, çĕрлехи тĕттĕмлĕхе çурса, кĕмсĕртетсе, чĕтренсе, малалла ыткăнма пуçларĕ. Урнă урхамах пек вĕçтерчĕ вăл хĕвеланăçнелле, ылханлă та хăрушă Германи еннелле...

— Ну, тусăмсем, вăхăт çитрĕ, — терĕ Микола пичче шăппăн. — - Малтан — эпĕ, унтан — эсир, Астăвăр, малалла сикĕр, унсăрăн мăйсене хуçма нулать. Поезд иртсе кайсанах, каялла чупăр, эпĕ сире кĕтсе выртăп. Пурĕ пĕрле пухăнсан — ăçталла каяссине курăпăр. Ăнлантăр-и?

— Ăнлантăмăр...

— Хăрамастăр-и?

— Манăн пĕр шик те çук, — терĕ Ванюшка.

— Эп те хăрамастăп, — илтĕнчĕ Санька сасси.Микола пичче алăка темскерпе хирме пуçларĕ. Пӳрнесем кĕмелĕх хушăк пулсан, вăл ăна икĕ аллипе , пĕр харăс тытса пĕррех туртрĕ те тăруках çур метр сарлакăш уçса ячĕ. Алăкран вагона сивĕ çил парлатса кĕрсе кайрĕ. Ачасем Микола пичче çумнех пырса тăчĕç... Ак, халех, халех, Микола пичче сиксенех, вĕсем те вагон çинчен пăрçа пекех тăкăнаççĕ... Çăлăнăç саманчĕ çывăх...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн