Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
«Эпир унпа хурӑнташлӑ»... «Пирӗн ҫывӑх тӑван вӑл...» — тетчӗ анне час-часах пӗлӗшсем ҫинчен аса илсе калаҫнӑ чухне.
Мӗншӗн эпир пӗрне «хурӑнташ», теприне— «тӑван» тетпӗр-ха?
Тӑван ҫывӑхараххине, хурӑнташ — аяккараххине пӗлтерет, теҫҫӗ чылай чухне ҫамрӑкрах ҫынсем.
Далее...
Арлӑ-арӑмлӑ пулмасӑр ҫуратнӑ ачана вӗлтрен кайӑк тенине пурте пӗлетпӗр. Ку вӑл вӑлтса калани. Ҫакна тӳртемӗн пӗлтерекен сӑмах — такса. Ӗлӗк-авал салтаксем ҫарта ҫирӗм пилӗк ҫул ҫӳренӗ. Упӑшки салтакра чухне хӗрарӑм урӑх арҫынран ҫуратнӑ ачана терчемен, тенӗ.
Хӑшпӗр чухне пӗр-пӗр ӗҫе куракан, судра свидетель пулса пыракан ҫынна калас тесе ҫак сӑмахсене арпаштараҫҫӗ. Тӗрӗс ӗнтӗ, пӗр шутласан, иккӗшӗ те свидетель, ӗҫ епле пулнине куракана пӗлтерет, анчах кӳнтелепе тынӑ сӑмахсен уйрӑмлӑхӗ те пур. Кӳнтеле — хӗн курнӑ ҫын енчен, тынӑ — айӑпланакан енчен пынӑ этем.
Ҫак виҫӗ сӑмахӑн пӗлтерӗшӗ пӗрех, вӗсем ҫӗршыва, патшалӑха е эле тытса тӑракан ҫын тенине пӗлтереҫҫӗ. Анчах та вӗсенчен хӑш сӑмахӗ чӑвашсене уйрӑмах ҫывӑх пулнӑ-ши? Пирӗн шутпа, саманана кура, виҫӗ сӑмахӗ те пулнӑ пек туйӑнать. Анчах та «патша» сӑмах пуринчен те аслӑ пуль.
Питлӗх тесессӗн эпир халь кӑмака ҫӑварне хупламалли хатӗре аса илетпӗр: ӑна тимӗртен (шӑвӑҫран) тунӑ, унӑн алтыткӑҫи те пур...
Ҫапах та мӗншӗн ҫак кил-ҫуртра усӑ куракан япала «пит» сӑмахпа ҫыхӑннӑ-ха?
Хӑшпӗр чухне кӑмака ҫӑварне хупланӑ питлӗх ҫине пӑхса тӑратӑн-тӑратӑн та.
Акар йытти ашса пырать, аякки витӗр хӗвел пӑхать. Ҫара ҫунана ҫапла ытарлӑн каланине чылайӑшӗ пӗлет ӗнтӗ. Мӗн-ха вӑл акар йытти? Ашмарин хӑй словарӗнче ӑна, ахӑртнех, вӗшле йытта пӗлтерет пуль, тет. Апла, вӗшлен авалхи ячӗ-ши вӑл?
Вырӑс чӗлхинче "Родитель" тата "Родители" сӑмахсем пур. Халь вара вӗсене ак ҫапла ҫырса пӑхас: Родите ль? тата Родите ли? Мӗнле пек?
Эпир, айван чӑвашсем, "пӗрле ҫырмалла-ши е уйрӑм, е дефиспа" тесе тӗнкене кӑлартпӑр хамӑрӑнне. Курӑсӑр ырӑ ҫыннӑмӑрсем, ав еплерех сӑнарланать ҫавнашкал "проблема" вырӑс чӗлхинче!
Лингвистикӑра ГИПЕРКОРРЕКЦИ текен термин пур. Ытлашши ӑслӑ пулма хӑтланса шутсӑр тӗрӗс ҫырма е калама тӑрӑшнине ҫапла палӑртаҫҫӗ.
24 сентября 2015 года в Чебоксарах, в Национальной библиотеке ЧР состоялось очередное заседание Центрального совета чувашских старейшин (ЦСЧС). Его провёл председатель общественного объединения учёный-филолог и общественный деятель Виталий Станьял.
По плану заседаний ЦСЧС, принятому в начале года, предварительная тема собрания значилась так: «О национальном движении в Чувашии и проблемах дальнейшей судьбы чувашского этноса». В розданной руководителем Повестке дня было записано:
1.
Кашни халӑх чӗлхинчех пурнӑҫра пулакан кирек мӗнле пулӑма та ӑнлантаракан, ҫӗрте те шывра ӳсекен йывӑҫ-курӑка та палӑртакан сӑмах пулмаллах. Хӑшпӗр чухне вара ҫаран-улӑха тухатӑн та унти курӑксем ҫине пӑхса, вӗсен ячӗсене аса илме тӑрӑшатӑн. Ҫӗр те пӗр тӗрлӗ курӑк ӳсет ҫаран-улӑхра: ачӑлташпа мӑчӑлташ, улӑхуки, улмалути пӗлеттӗм.
«Кӑнтӑр ҫитрӗ», — тетпӗр эпир хӗвел тӳпе маччине хӑпарса ҫитнине курса. Мӗне пӗлтерет-ха ҫав «кӑнтӑр» тени?.. Лайӑхрах шухӑшласа пӑхатӑн та ку сӑмах икӗ пайран иккенне куратӑн: кӑн тата тӑр (тӑрать), кӑн тӑрать. Кӑн (кун) ӗлӗк-авал хӗвеле пӗлтернӗ.
-8.7 °C
