Чечек
Йăл кулчĕ паттăр çул çӳрен —
Хĕвел пит-куçĕпе вылярĕ,
Хăйне хăй хушрĕ: «Ан кӳрен».
Йĕркеллĕ, çепĕççĕн каларĕ:
«Улпут, ăнлантăм, тавтапуç
Сана тивлетлĕ, ыр сăмахшăн.
Каланă: чĕрери ахахшăн
Ăсна та, туйăмна та уç.
Сан юлташу пӳплет пĕлмесĕр,
Курман чăн пурнăçа пачах,
Ун калани йăлтах тĕллевсĕр —
Хуçи пур выльăхăн анчах».
«Хăюллăскер, — Ишут çӳçенчĕ, —
Ăçтан вăл килнĕ, хăш енчен?»
Пăтранчĕ кăмăлĕ; çилленчĕ,
Ăшра чашларĕ: «Быдло, чернь».
Ак халь ик вичкĕн ăс хĕреслĕ
Пулса кĕрешрĕç — пур-тăр хал.
Ишут шутларĕ: «Интереслĕ;
Кампа тĕл тумĕ ăраскал».
Ют çын хăйне тытма пĕлни
Ишут чунне пит туллаштарчĕ.
Барон шутлать: «Чун иксĕлни».
Хак панине çак ылмаштарчĕ».
Çук, çул çӳрен шартах сикмерĕ,
Курнать, хăпмарĕ ун сехри.
Те хăлхине йăлтах чикмерĕ,
Те тапранмарĕ ун ăшри?
Вăл Ваçлее чеен куç хĕсрĕ —
Пĕлтерчĕ вăрттăн: «Ан хăра».
Пулман пек нимĕн те, шыв ĕçрĕ,
Йĕпетрĕ типнĕ çăкăра.
Шур енчĕкрен тăвар кăларчĕ,
Вăл илчĕ иккĕшне чĕнсе.
Апат çиме барон та ларчĕ,
Хăймарĕ хирĕçме сĕнсен.
Кӳме выртать; барон аптранă —
Йĕри-тавра çӳрет, пăхать.
«Ак кускăч çук, епле тапранăн?»
Ăшра çеç, вăрттăн тарăхать.
«Ан пăшăрхан, — тет çул çӳренĕ, —
Пулать, тăватпăр, ним те мар.
Ĕç тухмасассăн, тур кӳренĕ.
Ваçлей, эс утсене тăвар».
Пуçланчĕ ĕç: пĕри татать:
Тепри чутлать — çиçет ун пуртă.
Хай çул çӳренĕ кăтартать:
«Кăна çĕкле, ăна ак туртăр».
Çур кун иртмерĕ, хай кӳме
Çула тухма юсанчĕ тăчĕ.
Барон ак ывăнсан та лăчă,
Пин çухрăм хатĕр çӳреме.
Ăна-кăна илсе пуçтарчĕç,
Сӳнтерчĕç чĕртнĕ вутсене,
Туртасене кар тытăçтарчĕç,
Типтерлĕ кӳлчĕç утсене.
Ĕç пĕтнĕ хыççăн пулчĕç сапăр —
Ĕç-пуç ăнсассăн пит аван.
Утсем ташларĕç тăпăр-тапăр —
Каллех тапранчĕ караван.
«Ăçта эс, тусăм, çул виçетĕн?
Пĕлетĕп: ирĕклĕ тăрна.
Тен, ăшă çĕрелле вĕçетĕн,
Шыратăн хăвăн çăлтăрна?»
Çук, çул çӳренĕ васкамарĕ
Сăмах тума та юптарма.
Хăй шухăшне вăл лăскамарĕ,
Ăсне ултавлăн чуптарма.
«Куратăп, — тет барон, — юласшăн,
Сунсан та пымăн, хăть ĕрле.
Анчах сана эп тав тăвасшăн,
Ларар-ха кӳмене пĕрле».
Çурхи кун лăпкă, типе, шăрăх;
Пит сĕмсĕр явăнать пăван.
Тусанлă, алтăклă çул тăрах
Юртать тӳлеккĕн караван.
Кĕрет-тухать ялтан яла...
Вăл тĕрлĕ çынсемпе тĕл пулчĕ.
Çул, — çухрăм хыççăн çухрăм, — юлчĕ
Юрттарнă майлăн каялла.
Самант та тĕлĕрме памасăр,
Кисретрĕ кӳмене тумхах.
Çулта тухать-çке васкамасăр
Уни-куни пирки сăмах.
Пуçра пĕр шухăш сăхă, кутăн;
Барон ăсра хушать: «Вĕçерн!»
Çиллентерет ăна Ишутăн
Аристократ сăмахĕ - чернь.
Вăл чун хускалнине çĕнтерчĕ,
Анчах кӳрентерни асра.
Вăл ирĕксĕр-мĕн ĕнентерчĕ:
«Çав чăнлăх сучĕ пуласра».
Ик кăмăл пулчĕç хире-хирĕç,
Ик шухăш — вăрттăн тавлашу.
Йăла картланине, тен, сирĕç?
Çук, ĕмĕр пулмĕ шайлашу.
Барон пуçларĕ: «Çул çӳренĕн
Йăли: сана, тĕнче те кур.
Эп çавăнпа кăштах тĕпчерĕм,
Пĕлес килет мĕн çук, мĕн пур.
Эп куртăм та арпашрĕ шухăш,
Ман кăмăл кайрĕ саланса.
Курни пулмарĕ маншăн тупăш,
Ăнлантăм: пурăнмăн канса.
Кала-ха, тусăм, пытармасăр,
Мĕнле халь пурнăç, мĕн паха?
Çынсем иртмеççĕ пуç таймасăр,
Анчах... тем пулнă халăха».
«Ĕçлет вăл кунĕ-кунĕпе,
Çак çут çанталăка курмасăр,
Пурнать кулмасăр, савăнмасăр
Хăй пусмăрланнă чунĕпе.
Тен, пурнăç пулĕччĕ самай,
Анчах чинри çынсем кăклаççĕ,
Аптратрĕ питĕ куланай.
Ялан тытас пулать асра:
Кашни хĕл йывăç турттараççĕ,
Çу кунĕнче кĕпер тăваççĕ,
Чиркӳ лартаççĕ вулăсра.
Ăçта тухас, ăçта кĕрес?
Ниçта та пурнăç улшăнмасть-мĕн.
Ăнланчĕ чухăн: пулăшмасть-мĕн,
Çаксан та ирĕккĕн хĕрес.
Нумай пулмасть ытла алхасрĕç,
Тăмарĕç ял-йышран ыйтса:
Юри улпут валли çĕр касрĕç —
Çĕр илчĕç, темелле, туртсах.
Шăпи юртать-ши лĕстĕк-лĕстĕк:
Ăçта пыран, унта хысна.
Пĕр керенке тăвар илес тек,
Кайса сутас пулать сысна».
Те пулнăран вăл пит сăпайлă? —
Кĕмен хăйне хăй тупăша,
Анчах юта итленĕ майлăн,
Барон халь кайрĕ шухăша:
«Мĕн сăлтавпа çак мĕскĕн халăх
Вĕреннĕ сассăр пĕшкĕнме?
Паллах, киревсĕр çак чуралăх,
Анчах кирлех-ши тĕкĕнме?»
Явап пулмарĕ; хăйне хăй
Вăл ăслă-тăнлă калаймарĕ.
Тен, çавăнпа та тупаймарĕ
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
ZoofLyncattat (2009-04-28 07:39:00):
NusSlalkskila Wrorsnasp