Электронлă вулавăш

— Каçарăр, Ахмер Шигапович, кăштах кĕттерме тиврĕ, — терĕ Петр Андреевич, кабинета таврăнса. Сĕтел патне пынă чухне чӳрече умĕнче тытăнса тăчĕ. — Çанталăк аванах сивĕтнĕ паян. Йывăçсене пас тытнă. Хитре вĕсем, шур пĕркенчĕк пĕркеннĕ хĕр-пике пек. Çĕпĕрте йывăçсене час-часах пас тытать. Çĕпĕрте пулса курнă-и? — ыйтрĕ Курганов, сĕтел хушшине ларса. — Апла иккен сирĕн унта ĕçсем, Ахмер Шигапович. Серафима Акимовна сăмахĕнчен ăна-кăна кăштах пĕлетĕп те-ха. Çапах та... Мĕнле пăтăрмах унта сирĕн? Эсир медицина наукисен кандидачĕ. Клиникăра çĕнĕ çын мар. Каласа пар тĕп-тĕрĕсне. Çак жалобăна çырассине те эсир пуçарнă, теççĕ.

— Пĕччен мар, — секретарь куçĕнчен пăхса явапларĕ Шигапов. — Туртма юрать-и?

— Туртăр, туртăр. — Курганов хăй те пирус кăлар-чĕ. — Мĕншĕн сигарет туртатăр? Эсир тухтăр вĕт, — терĕ Петр Андреевич кулкаласа.— Буров профессора пĕлетĕр-и, сăмса-хăлха тухтăрне? Вăт вăл мана: «Е пачах ан туртăр, е, туртсан та, пирус кăна туртăр, сигарета çăвар патне яхăна та ан ярăр», — терĕ. Мĕншĕнне каламарĕ. Мĕншĕн-ши?

Шигапов пуçне çеç пăркаларĕ.

— Калăр-ха, тархасшăн, мĕнле çынччĕ вăл, çĕрле вилнĕ Убайкин? Мĕнле çĕнĕ меслет пулнă вара унăн? Юлашки ыйту: епле-ха эсир, невропатологсем, çав меслет çинчен нимĕн пĕлмесĕр юлнă?

Шигапов сĕтел патнерех куçса ларчĕ.

— Юлашки ыйтуран пуçлама тивет, — терĕ вăл лăпкан, шухăша кайнă пек пулса, пуçне кăшт чӳрече енне пăрчĕ. — Ĕç çапла пулса тухасса пиртен никам та уйламан. Çулĕпе ватă пулсан та, çӳллĕрех те кĕрнеклĕскер, Убайкин çирĕпчĕ-ха, паттăрччĕ. Хăй вăл пĕрмаях ялта пурăннă. Хăйсен ялĕнче колхоз тăвакансенчен пĕри пулнă имĕш. Медицина шкулĕнче вĕреннĕ. Нумай вулани сисĕнетчĕ. Ытларах медицина литературипе интересленнĕ. Ывăлĕ те çар службинчен тӳрех мединститута вĕренме кĕнĕ.

— Мĕнле шыраса тупрăр эсир ана?

— Хăй пынă вăл пирĕн клиникăна. Чăннипе, ăна пирĕн пата ертсе пынă.

— Камсем?

— Кунта пĕр летчика асат хуçнă пулнă. Унăн арăмĕ пăрахутпа Горькирен таврăннă чухне хăйпе пĕрле пĕр каютăра ларса пыракан хĕрарăма хăйĕн çав хуйхи-суйхи çинчен каласа панă. Леш хĕрарăм, хăйсемпе кӳршĕллĕ ялта пĕр çын уксах-чăлахсене сыватни, ун патне таçтан-таçтан çынсем пыни çинчен пĕлтерсе, унпа канашласа пăхма сĕннĕ. Вара вĕсем пăрахут çинчен пĕрле аннă та Убайкин патне кайнă. Летчик арăмĕ Убайкина кунта илсе килнĕ. Виçĕ уйăх хушшинче вăл летчика вунă сеанс массаж тунă — кашни сеансра ултă массаж. Пурĕ утмăл массаж. Пĕр сеанс ирттерет те килне каять, темиçе кунтан каялла таврăнать. Ура çине тăрайман летчик виçĕ уйăхченех туяпа хуллен çӳреме тытăннă. Çынсем шалтах тĕлĕнсе кайнă: унччен темиçе хутчен больницăсенче выртнă — усси пулман. Халĕ сасартăк çӳреме пуçланă... Çав летчик арăмĕ тепĕр летчик арăмĕпе — кунти пĕр поликлиникăра врач-невропатолог пулса ĕçлекенскерпе туслă пурăннă. Ун урлă çак мыскара çинчен пĕлсен, çав врач-невропатолог Убайкина пирĕн Иоков патне ертсе килнĕ.. Убайкин хăй каласа панă тăрăх, вăл тахçанах, пĕр-пĕр больницăра ĕçлесе, хăйĕн ĕçне кăтартса пама, вара врач-невропатологсем пулăшнипе хăйĕн меслетне наука тĕлĕшĕнчен йĕркелесе çитерме ĕмĕтленнĕ.

— Эсир вăл мĕнле ĕçленине курнă-и хăть? — ыйтрĕ Курганов, Шигапова хирĕçех куçса ларса.

— Унпа Иоков пĕччен ĕçлерĕ. Паллах, вăл ăна пĕр шухăшламасăр, пĕр тĕрĕслемесĕр клиникăна илме пултарайман. Убайкина виçĕ эрнене яхăн чирлĕ çынсемпе хăй кабинетĕнче ĕçлеттерчĕ. Унта никама та кĕртместчĕ. Шăп çав кунсенче хулари невропатологсен обшествин конференцийĕ пулса иртрĕ. Конференцире Убайкнн та пулчĕ. Иоков хăйĕн сăмахĕнче Убайкин меслечĕ çинчен те асăнчĕ, вăл невропатологире пачах çĕнĕ япала пулнине палăртрĕ, Убайкина тав туса çырса янă çырусемпе тата сăнӳкерчĕксемпе паллаштарчĕ, Акă вĕсем. — Ахмер Шигапович, папкăран çырусемпе фотоӳкерчĕксем кăларса, вĕсене Курганова тыттарчĕ. — Çырăвĕсене кайран та вулăр-ха, халĕ, акă, çак икĕ ӳкерчĕке пăхăр. Куратăр-и, ку улттăри хĕрача. Ăна хĕрача теме те йывăр, чĕрĕ çăмха вăл. Алли-урисем, авă, хырăмĕ çумне çыпçăннă, алă пӳрнисем хутланса чăмăртаннă. Акă тепĕр ӳкерчĕк. Çав хĕрачах, анчах Убайкин сыватнă хыççăн. Мĕн калăн, чип-чипер хĕрача. Кам ăна çур çул каялла çеç пĕкĕрĕлсе ӳкнĕ уксах-чăлах пулнă тейĕ? Ĕненме те йывăр.

— Да-а... Чăнах та ĕненме йывăр. Тĕлĕнмелле япала... — ассăн сывласа илчĕ Петр Андреевич.

— Çапла, тĕрĕс, тĕлĕнмелле япала. Çав тĕлĕнтермĕшсем патне вăл нумай çул хушши утнă. Нерв чирĕпе чирленĕ хыççăн уксах-чăлах пулса юлнă, асат хуçнă çынсене сыватма тытăниччен вунсакăр çул выльăхсемпе, уйрăмах лашасемпе аппаланнă. Хăйсен колхозĕнче стройран тухнă лашасене çĕнĕрен ĕçе юрăхлă туса панă. Çакăн хыççăн тин вăл çынсене сиплеме пуçланă.

Курганов сĕтел хушшинчен тухрĕ те каллĕ-маллĕ уткаласа çӳрерĕ. Шигапов мăштах ларчĕ.

— Тепĕр тĕлĕнтермĕш, — терĕ Петр Андреевич, Шигапов умне чарăнса. — Çакна пĕлсе тăрса, Иоков мĕншĕн клиникăран хăваласа кăларнă ăна?

— Унăн историйĕ вăрăм... Тĕрĕсне калас пулать, ку мыскара та клиникăри пĕтĕмĕшлĕ лару-тăрупа çыхăннă.

Ахмер Шигапович портфелĕнчен тепĕр папка кăларчĕ те ăна Курганова пачĕ.

— Çакна ятарласах хула комитечĕ валли çырнăччĕ. Чылай пулать ĕнтĕ. Çийĕнчех килсе пама хăюлăх çитмерĕ. Çынсем вĕт, чĕрĕ çынсем. Врачсем тата. Хăйсен йăнăшĕсене ăнланса илессе шанаттăм. Анчах шанчăкăм тӳрре тухмарĕ. Убайкин ĕçне пĕтерсе хунă хыççăн текех тӳсме вăйăм çук... Çакăнта пĕтĕм чăнлăх!..

Шигапов ура çине тăчĕ те пӳрнипе папкине тĕллесе кăтартрĕ.

 

Шигапова ăсатсан, Петр Андреевич чылайччен нимĕн тума аптраса ларчĕ. Тĕрлĕ хутсене тыта-тыта пăхрĕ. Хăй çине-çинех пирус туртрĕ. Каллех пĕрремĕш секретарь патне кайрĕ. Вăл çук иккен. Каялла таврăнчĕ. Сĕтел хушшине ларса шухăша путрĕ.

Халĕ, тин çеç пулса иртнĕ калаçу хыççăн, ăна икĕ енчен ялкăшса çунакан икĕ вут хыпса илчĕ.

Калама йывăр, ашшĕпе Василий Васильевич çывăх туссем пулнипе-и, Петр Андреевич медицина институтĕнче вĕреннĕ чухнех нерв чирĕсен клиникипе интересленетчĕ, унта кĕре-кĕре те тухатчĕ. Вăл вăхăтра çамрăк профессор Иоков ячĕ ку клиникăна мухтавпа чап йываççин чи çӳлти турачĕсем патне çитиех çĕкленĕччĕ. Ун çинчен хаçатсенче час-часах çыратчĕç. Иоков хай те статья хыççăн статья пичетлетчĕ, кĕнекесем кăларатчĕ.

Тăван хулана таврăнсан Курганов ĕлĕкхи чаплă клиника çинчен ырах мар сăмахсем те илткелерĕ. Анчах вĕсене ĕненсех каймарĕ. Тен, татах ашшĕпе Иоков туслăхĕ çиеле çĕнтерсе тухатчĕ пуль. Иртнĕ икĕ çул хушшинче ку клиникăна хăй те хутран-ситрен кĕркелесе курнă. Ĕçпе мар, арăмĕпе пĕрле. Çавăнпа-и, унта начаррине нимех те асăрхаман. Клиника клиниках ĕнтĕ. Тухтăрсем, сестрасем, чирлисем унăн-кунăн хĕвĕшеççĕ.

«Шигапов каланисем тĕрĕс пулсан? Вара мĕн тумалла?.. Ун пек чухне «операцисĕр», «хирург çĕççисĕр» ĕç тухмасть, теççĕ. Тĕрĕс. Усал ӳте касса пăрахаççĕ. Ку çапла... Анчах, инкек мар-и, Сима каланă пекех, пĕрремĕш секретарь ку ĕçе вĕçне çитерме каллех мана пачĕ вĕт-ха, — Петр Андреевич сăнарĕнче самантлăха вырхану палăрчĕ, унтан вăл кăшт кулнă пек туса илчĕ. — Анчах эпĕ хирург мар-иç, педиатр, сывă та паттăр ăру ӳстерессишĕн кĕрешекен врач пулнă çын. Халĕ унтан та инçетре тăратăп. «Хирург çĕççи»... «Атте тусĕ»... Калама çеç çăмăл».

Курганов арăмĕ патне шăнкăртаттарчĕ. Телефон хуравламарĕ.

«Куннехинче ытла васкамăпăр...» — пĕрремĕш секретарĕн сăмахне аса илчĕ вăл.

 

6

Виççĕмĕш кунне, кăнтăрла тĕлнелле, тĕксĕм хĕрлĕ «Волга» виçĕ хутлă çурт умне пырса чарăнчĕ. Курганов ватă профессора машинăран тухма пулăшрĕ.

— Ырă сунса, чыс тума тархаслатăп, пирĕн çемьешĕн хаклă Василий Васильевич, — терĕ Петр Андреевич, профессора хăйĕн хваттерне кĕртсе. — Эпĕ таврăннăранпа эсир ку алăка уçман пек астăватăп.

— Чылай пулать, Петенька, чылай пулать кунта пулманни, чылай. Юлашки çулсенче Андрей Федотычпа, йывăр тăпри çăмăл пултăрах, сайра тĕл пулаттăмăр. Шăмăсем тахçанах йывăрланса çитнĕ ĕнтĕ, Петенька.

Петр Андреевич ашшĕн çывăх тусне хывăнма пулăшрĕ. Чи малтан вăл Василий Васильевичăн сăрă костюмне асăрхарĕ. Хăй астăвасса вăл Иоков профессор хура е тĕксĕм кăвак костюм тăхăннине пачах та курман. Анчах ытти енчен ун умĕнче халь урăх Иоков тăчĕ. Сăн-питрен ырхăнлăннă, питçăмартисем йутса аннă. Тен, çавăнпа пулас, унăн пĕркеленчĕкĕсем ытла та уççăн палăраççĕ. Туя çине пĕшкĕнсе утнипе вăл ĕлĕк çӳллĕ, яштака, кĕрнеклĕ çын пулнине ĕненме те йывăр.

Кил хуçи Василий Васильевича хăнасен пӳлĕмне ăсатрĕ. Унтан, пĕр-пĕринпе шӳтлешкелесе, ытти пӳлĕмсене пăхса çаврăнчĕç.

— Куратăп, çĕнĕ хуçан шăпăрĕ палăрсах каймасть: пурте ĕлĕкхи пекех, — асăрхарĕ профессор.

— Анне пурăннă чухне, Василий Васильевич, хăйсен тути-туйăмĕпе çавăрнă йăвана пăсас килмест. Манăн тӳпем сахал-çке кунта. Çуралса ӳснĕ те, атте-анне вăйĕпе çунат хушса, вĕçсе кайнă. Тепĕр тесен, хваттер çинчен шухăшласах та кайман, пĕрмай ĕçре. Çемье те йышлă мар. Аттен ĕç пӳлĕмне кăна, акă, библиотекăна вырнаçтармалла пулнипе кăштах урăхлатма тиврĕ, — терĕ хуçа, хăнана пысăках мар пӳлĕме кĕртсе.

Профессор пĕтĕм стенана йышăнакан библиотека умĕнче чылайччен чарăнса тăчĕ. Унтан вĕсем каялла хăнасен пӳлĕмне таврăнчĕç. Халь кунта вĕсене кĕмĕлленнĕ çӳçлĕ, типшĕм, палăрмаллах пĕкĕрĕлнĕ, çав вăхăтрах, выляса тăракан чакăр куçĕсенчен хаклас-тăк, чылай йăрă карчăк — Петр Андреевич амăшĕ кĕтсе илчĕ. Ватăсем пĕр-пĕрне пуç тайсах сывлăх сунчĕç.

— Мĕнле пурăнатăр, мĕн çĕмĕрттеретĕр? Андрюш вилнĕ хыççăн пире пачах мантăр, — терĕ карчăк.

— Çӳрекелетпĕр-ха хуллен, ватăлла... Сывлăхпа мухтанмаллиех çук. Урасем те, акă, утасшăнах мар. Карчăк та выртсах тăрать... Хамăн çаплах ĕçлеме тивет-ха.

— Юрĕ, эсир калаçăр-ха, — тесе, карчăк кухньăна кайрĕ.

— Çапла, çапла, Петенька, çĕнĕ хуçан чăкăлтăшне курмастăп, — терĕ Иоков, унăн-кунăн пăхкаласа. — Ватăсене сума суни — мухтава тивĕç, — йăл кулса илчĕ вăл, авалхи çӳллĕ хыçлă сăран диван çине ларса.

— Атте-аннене кӳренмелли çук. Тĕрĕс пурăннă...

— Шахматла та вылятăр курăнать, — терĕ профессор, диван çумĕнчи тумбочка çинче шахмат хăмине асăрхаса. — Ку енĕпе те аçăр сукмакĕпе утатăр эппин.

— Хутран-ситрен çеç, Василий Васильевич. Темиçе кун каярах юлташ кĕрсе тухнăччĕ те, пĕр-икĕ парти вылясаттăмăр.

— Ну?

— Çитĕнӳ пирки-и? Пĕр пек...

— Андрей Федотыч... вăт вăл шахматистчĕ.

— Эсир те юлсах кайман пуль, Василий Васильевич.

Профессор ăшшăн кулса илчĕ.

— Тен, пĕрер парти... — сĕнчĕ Курганов.

— Пĕрер парти юрать, анчах эпĕ нумайранпа выляман, — килешрĕ профессор, ура çине тăрса. — Э-э-э, кунта сирĕн фигурăсем те вырăнтах мĕн.

— Темех мар, çӳревсене çырса илнĕ, — пӳлчĕ Петр Андреевич. —Анне, сĕтел çине хатĕрлесен юратчĕ. Эпир чей ĕçме килнĕ çынсем-иç.

— Халех, халех, — илтĕнчĕ кухньăран карчăк сасси. Вылякансем фигурăсене хăвăрт куçарса пычĕç, унтан ытларах шухăшлама пуçларĕç, каярах калаçма та чарăнчĕç.

— Капла çӳреме юрамасть, Василий Васильевич, — терĕ Петр Андреевич, пӳлĕмри шăплăха пăсса. — Ун пек çӳресен, тепĕр икĕ-виçĕ çӳреврен сире мат пулатъ.

Профессор фигурăна хăвăрт каялла илчĕ те кулса ячĕ:

— Куратăр-и, хĕрме пуçларăм... Темиçе çул каярах, астумастăп, темле журналта вуланăччĕ: Италиреччĕ-и, те Испанире, икĕ шахматист, азарта кĕрсе, пĕр партие тăватă талăк хушши куçа лăм хупмасăр выляни çинчен çырнăччĕ. Вăт мĕнле вăл азарт тени... — татах кулчĕ профессор.

— Çут тĕнче пысăк, Василй Васильевич, çут тĕнчере темĕн те пулма пултарать, — терĕ Петр Андреевич. — Шах... Нумаях пулмасть эпĕ пĕр калав вуларăм. Унта çакăн пек эпизод пур. Çуллахи илемлĕ, хĕртсе хĕвел пăхакан кун калав авторĕ хире уçăлса çӳреме тухнă. Тавралăх сип-симĕс — ахахăн та мерченĕн ялтăраса тăрать, улăх-çаран тĕрлĕ тĕслĕ чечексен кавирĕпе витĕннĕ, сывлăш вĕсен сиплĕ шăршипе тулнă. Çав илемпе хавхаланса, пĕтĕм чĕрчун тĕнчи савăнать. Ак хайхи автор, çĕкленнĕ кăмăлпа киленсе пыраканскер, сасартăк тӳпере пĕр тăри чун-чĕрене хĕссех ыраттармалла салхуллăн юрланине илтех каять. Итлет вăл тăрин çав ĕсĕклĕ юррине, чарăнса тăрса итлет... Пĕлетĕр-и: тăри мĕншĕн çапла хурлăхлă юрланă? Вăт мĕншĕн. Ун умĕнхи кун çав тери вăйлă, çил-тăвăллă çумăр çуса иртнĕ те, пĕр колхозри чи ĕçчен, чип-чипер хĕр-пике пăхса ӳстерекен участокри ашкăрса ӳсекен куккурус тунисене йăвантарса хăварнă иккен. Çакна асăрханă та тăри, тарăхса кайнă, чиперкке хĕре чунтан хĕрхеннĕ, вара, тӳсейменнипе хурлăхлă юрă юрласа янă...

— Абсурд! — аллине сулчĕ профессор.

Карчăк сĕтел патне йыхравларĕ.

— Шах... Ну, юрĕ, кайран... Атьăр кăштах апатланар, — терĕ Петр Андреевич.

Сĕтел хушшинче тахçанхи туссем вăл-ку çинчен пуплешрĕç, иртнисене аса илчĕç. Василий Васильевич, хăйĕн тусĕпе Андрей Федотовичпа час-часах пулла çӳренине асăнса, Атăл хĕрринче пулă тытнă чухне пулса иртнĕ пĕр кăсăк мыскара çинчен каласа култарчĕ.

— Пĕрле пулсан, сăмах ялан пулăччĕ вĕсен. Пулли пур-и хăйсен, çук-и, мыскарисем вара!.. — сăмах хушрĕ карчăк, лĕх-лĕх кулса.

— Шӳрпелĕх тытмасăр таврăнман-çке, Анкка, — хирĕçлерĕ профессор.

— Пулăçпа сунарçă мыскарасăр çӳремеççĕ, анне, — терĕ Петр Андреевич, калаçăва çĕклентерсе ярас ĕмĕтпе. — Çĕпĕрте пирĕн больницăра лара-тăра пĕлмен пĕр рентгенолог ĕçлетчĕ. Çулĕсем те чылайччĕ ĕнтĕ хăйĕн. Çапах та сунара каймасăр пĕр кану кунне те ирттерместчĕ пуль. Сунара вĕсем яланах виççĕн каятчĕç. Пĕррехинче вĕсен, çак виçĕ тусăн, сунарта нимĕнле майпа та татса парайман «инкек» сиксе тухнă. Пĕр праçник кунĕ кусем шурăмпуç хăпаричченех тайгана тухса таптараççĕ. Çӳрерĕмĕр-çӳрерĕмĕр тет, икĕ пакшапа пĕр мулкачсăр пуçне нимĕн те тытаймарăмăр тет. Ĕшеннĕскерсем, кăнтăрла тĕлĕнче пĕр парка, сĕтел сарлакăш, йывăç тĕпĕ патне апатланма лартăмăр тет. Чăмламалли кам мĕн чиксе тухнă, çавна кăларса хутăмăр тет. Кунăн спирт пулнă. Теприн — «Зверобой». Сунарта епле-ха унсăрăн! Спирта тĕплесе, кăштах çырткаларăмăр тет те «Зверобоя» уçма шутларăмăр тет. Ак тамаша, пĕри те пăкă уçмалли пăра илмен иккен. Мĕнле уçмалла ĕнтĕ? Апла хăтлантăмăр, капла хăтланса пăхрăмăр, ниепле те уçаймарăмăр тет. Вара, йĕрес пекех шел пулчĕ пулсан та, бутылкăна ирĕксĕрех тунката çине лартса хăвартăмăр тет...

Иоков каçса кайса кулчĕ.

— Э-э, эпир Федотычпа мелне тупнă пулăттăмăр!

— Мĕнле, Василий Васильевич, тепрер черкке..._— сĕнчĕ Петр Андреевич, черккесене тултарса, хăй çак самантра ăнсартран анасласа илчĕ.

— Сахал çывăрнă курăнать, — асăрхарĕ профессор.

— Ку кунсенче сахалтарах çывăрма тиврĕ-ха. Виçĕмкун çур çĕр иртичченех больницăра пултăм. Иртнĕ каç васкавлă ĕçсемпе лартăмăр... Интереслĕ япала. Эпĕ больницăра пулнă каç унта, пĕлетĕр пулас ĕнте, темле çĕнĕ меслет шухăшласа тупнă ăста массажист, Убайкин хушаматлăскер, вилсе кайрĕ. Сирĕн Шигапов та унтаччĕ.

— Мĕнле лекрĕн унта? — тĕлĕнсе пăхрĕ профессор Курганов куçĕнчен.

— Ман хĕрĕм выртать-ха унта. Çавăн патне кайнăччĕ. — Петр Андреевич, куç хĕссе, амăшне урăх пӳлĕме кайма хушрĕ. — Мĕнле шухăшлатăр эсир, Василий Васильевич, çав Убайкин пирки?

— Шарлатан. Халăх хушшинче унашкал шарлатансене час-часах тĕл пулма пулать. Мĕнле пулсан та, вăл шухăшласа кăларнă меслет медицинăран инçетре тăрать, — темле пăшăрхануллăрах сасăпа хуравларĕ Иоков, хăй вĕри чее вĕре-вĕре сыпма пуçларĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн