Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Ĕçчен халăх алли тем тума та пултарать. Ахальтен каламан ваттисем: «Пĕччен сурать — типсе пырать, халăх сурать — кулĕ тăвать».

Акă илер-ха чугун çул хĕррипе татти-сыпписĕр тăсăлса пыракан илемлĕ вăрмана. Унти кашни йывăçа çын алли лартнă. Халĕ ăна кам тиркеме пултарĕ? Вăл хăйĕн илемĕпе пĕтĕм çынна илĕртет.

Пурте асăрханă ĕнтĕ, çынсем вакуна кĕрсенех, чӳрече умне вырнаçма тăрăшаççĕ. Пуйăс тапрансан вара кантăкран пăхса пыраççĕ. Унти вăрманта миçе тĕрлĕ илемлĕ йывăç! Хăшĕсем çулçипе, теприсем чечекĕпе, çырлипе çын чунне канлĕх пăраççĕ.

Çуркунне çĕмĕртсемпе вăрман улмуççийĕсем чечеке ларнă вăхăтра вара… Эй, мĕн каласси! Вĕсем, шăп та лăп туй хĕрĕ пек, шап-шурă тумпа пĕтĕм халăха савăнтараççĕ, пурăнас кăмăлне çĕклентереççĕ, пуçĕсене тая-таях иксĕлми телей суннăн ирте-ирте юрлаççĕ.

Çав йывăçсем чечекĕсене тăка пуçласанах çăка, пилеш, палан, акаци, шăлан йывăççисем хăйсен илемлĕ те тутлă шăршăллă чечекĕсене сапаççĕ, спирей тĕмисем, çĕклейми йышлă чечекĕсене çĕре çитиех усса, пуç тайсах саламлаççĕ.

Çав ансăр тăрăха йывăç лартиччен нумай асапланнă машинистсем вăрманçăсене яланах сигналпа тав туса хăвараççĕ. Вĕсем ăна чăннипех хаклама пĕлеççĕ.

Малалла

Аттепе пĕрле çӳретпĕр

Эпир вăрманта,

Пĕчĕк чăрăш касас тетпĕр

Ёлкăлăх кунта.

Садикра пире кĕтеççĕ

Çамрăк тусăмсем.

«Капăр ёлка кирлĕ», — теççĕ

Тахçанах вĕсем.

Хĕллехи вăрман илемĕ

Чун ытарайми.

Шурă тĕсĕ ун виçевлĕ,

Куç ытарайми.

Шурă кĕрĕкпе чупаççĕ

Куй-куй куянсем.

Хура тум уртса лараççĕ

Ватă юмансем.

Çыхса янă шурă тутăр

Ватă тунката.

Çамрăкланнă пек туять-тĕр

Халь вăл, тупата.

Шурă шупăрне юсать ав хурăн,

Манăн аппа пек.

Çакăн евĕр илем урăх

Çук пуль, çук пуль тек.

Ват мучи утать аран

Туйипе таклаттарса.

Сетки йывăр пулнăран

Тăчĕ сывлăш çавăрса.

Таврăнать вăл лавккаран

Тĕрлĕ çимĕç туянса.

— Çула май йăтса парам! —

Тет Ванюк тăп чарăнса.

Ватă çыннăн куçĕсем

Кайрĕç ăшшăн çуталса:

— Пирĕн кӳршĕ ачисем

Вашават-çке чăнласах.

Çăрттан мыскари

Тытрĕç ик ача Сăртан

Темĕн пысăкăш çăрттан.

Касрĕç хырăмне... Мĕн мур?!

Унта тепĕр пулă пур:

Самăркка хитре партас.

«Ха, ăна ма пăрахас?

Лекнĕ-тĕр вăл тин кăна

Сĕмсĕр, çăткăн çăрттана.

Ку пулла та тăварлар,

Ăш-чикне йăлт тасатар», —

Шухăшларĕç ачасем —

Çамрăк, йăрă пулăçсем.

Йăл çиçет туссен кулли:

Тĕлĕнтермĕш куç тулли!

Çав партас-мĕн тетĕр-и?

Çăтнă-мĕн ыраш пăтри.

Пулса тăчĕ çăрттанран

Виçĕ пулă ... ăнсăртран.

Эс мана чечек çыххи паратăн

Савăнса çу кунĕ çитнипе.

Чĕрĕлет ман пӳлĕм те хавассăн

Вăрманти фиалка шăршипе.

Чечексем нихçан та йăлăхтармĕç,

Йăпатаççĕ ывăннă чуна,—

Ĕмĕр ырлăх-сывлăх туйтарма çеç

Тĕнче тĕсĕ вĕсенче çунать.

Витĕр тăрă, кăн-кăвак çеçкеллĕ!..

Çĕнетет фиалка сывлăша.

Çутçанталăк çакăн пек илемлĕ,

Тӳрĕ чунлă пурăнма хушать.

Пĕчĕк кăткă хăйĕнчен

Пысăкрах япалана

Сĕтĕрнĕ пекех, Левен

Çӳлелле тапаçланать.

Эхлетсе, мекеçленсе

Вăл хăпарчĕ ту çине.

— Эх, вĕçеп ĕнтĕ, — тесе

Çавăрчĕ çунашкине.

Вăл ларма ĕлкĕриччен

Çунашки ун пĕр-пĕччен

Анчĕ кайрĕ ярăнса,

Левен юлчĕ шăхăрса.

Мăшкăл пулчĕ çав тери!

Хыттăн тапрĕ ун чĕри.

Макăрмарĕ пурпĕрех,

Вăл ямарĕ хăй ятне.

Çирĕп пул эс ĕмĕрех —

Çитĕн ĕмĕтӳ патне.

Пӳрт айккинчи çĕмĕрт çеçкере… Таврана ытармалла мар ырă шăршă сарăлнă. Çилсĕр ир йывăç айĕнче çак шăршă пушшех лайăх сисĕнет, çĕр çинчи пĕтĕм сывлăш унпа тулса ларнăн туйăнать.

Анчах Тимофей Ивановичăн çурхи илемпе киленме вăхăт çук.

— Пукансем илсе тух, — васкатать вăл хулăнлана пуçланă арăмне. — Хăна кĕçех вăранать…

Тимофей Иванович сĕтел çивиттине тӳрлетсе сарать, унăн кĕскерех ури айне хĕстерме йывăç татăкĕ шырать. Унтан хăна килес умĕн пахчине хăйех шăлса тасатнине аса илет те, килхушшине кĕрсе, виçĕ-тăватă турпас ывăçласа тухать, вĕсене сĕтел ури айне чикет. Унтан сĕтеле лăкаса пăхать. Тайкаланмасть. Çирĕп.

Тимофей Иванович хăй тăрăх пăхса илет. Паян вăл çар тумĕпе. Арăмĕн арчинче çирĕм çул хушши выртнă салтак гимнастеркине, галифепе хром аттине тăхăннă. Кăкăрăн сылтăм енче гварди значокĕ, Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕ, сулахай енче икĕ Мухтав орденĕпе виçĕ медаль. Медалĕсене шăл порошокĕпе тап-таса çутатнă.

Арăмĕ тирĕксемпе кăлпасси, тĕтĕмленĕ селедка пырса лартать.

— Çăмарта ăшаларăм, чăкăтне те ăшалас-и? — ыйтать вăл упăшкинчен.

Тимофей Иванович салтакăн сарлака пиçиххине туртса çыхать, гимнастерка пĕрĕмĕсене пиçиххи тăрăх çурăмĕ хыçнелле хăвалать.

Малалла

Кирлĕ мар нихăçан юрату йăлăнма.

Çакă çут туйăма илес çук кивçенле!

Кирлĕ мар пуль ăна тăрăшсах шырама:

Вăл килет пурпĕрех! Кĕтме çеç пĕлмелле!

Юрату шыраса, суйласа çӳресен

Чун-чĕре ăшшине сивĕтме те пулать.

Шыраса ывăнсан, ăнсăртран вăл килсен

Еплерех чĕрере хӳтлĕхне вăл тупать?

Сан шăпу пуласси, çӳлти Турă çырни

Пурпĕрех сан патна сукмакне вăл тупать!

Ахалех шырани, кăлăхах суйлани

Манăçсан та кайран — тарăн йĕр хăварать!

Чи таса туйăма илес çук кивçенле,

Кирлĕ мар пуль ăна тăрăшсах шырама!

Вăл килет пурпĕрех! Кĕтме çеç пĕлмелле.

Кирлĕ мар никамран юрату йăлăнма!

Хĕллехи каçсенче, çил-тăман витĕрех

Виçĕ çухрăм утма кашни каç ӳркенмен.

Юр хӳсе лартнипе çулĕ çук, пурпĕрех

Кӳршĕ ял еннелле хывнă çул çĕнĕрен!

Сирĕн кил умĕнчи ват йăмра хӳттинче

Кĕскететтĕм санпа хĕллехи каçсене.

Савакан чунсене ытарми çут тĕнче

Парнелетчĕ ун чух савăнсах пехилне!

Ларайсан юр пĕрчи куçхаршийĕ çине,

Кĕмĕл уйăх шевли унпала вылясан —

Киленетчĕ чĕре тинкерсе сан çине!

Çавăн пек каçсене еплерех-ши манан!

Уйрăлу килессе пĕлеймерĕ чĕре,

Хĕллехи çил-тăман сивĕтмерĕ пире.

Сирĕн кил умĕнче ӳсекен ват йăмра

Сыхлаймарĕ пире ют куçран, сăмахран...

Юрататăп чиене,

Тутлă хăмла çырлине!

Эс мана хуть çур пăт пар —

Çисе ярăп самантра.

Хурлăхана питех мар —

Хуратать вăл çăвара.

Пурпĕр кирлĕ мар тесе

Тăмăп эпĕ тиркесе,

Çийĕп ывçи-ывçипе.

Тута-çăвар хуралсан

Çăвăнăп та супăньпе,

Каллех ларăп тап-таса.

Кинемейĕн качакин

Пур ик шурă путекки.

Çеремре вĕсем çӳреççĕ,

Шуххăн транкки-транк! сикеççĕ,

Выляса çеç пĕр-пĕрне

Мăйракапа так-так!

Кашкăр сикрĕ тухрĕ те

Шăлĕсемпе шак-шак:

— Кам эс — икĕ çурапа?

Пĕрне тытса çурапах!

Качака ăна каларĕ:

— Эпĕ — паттăр Качака,

Хамăн икĕ ачапа.

Эсĕ выçă Кашкăр мар-и?

Çав пулсассăн эп сана

Ăсататăп Хусана!

Зоопарк тени çинчен

Илтнĕ-и эс халиччен?

Çавăнта ĕмĕрлĕхе

Хупса лартăп читлĕхе!..

Кашкăр ӳкрĕ хăраса,

Хăвăрт кайрĕ вăл тарса.