Электронлă вулавăш

Малтанхи вăхăтра Пăслăкри шуррисен хушшинче «пĕчĕк диктаторсем» ытларах та алхаснă. Контрразведкăна лекнĕ хула çыннисене Назар сутсăр-следствисĕрех пере-пере вĕлернĕ. Ансăртран комиссара тартнипе çеç вăл кăштах хӳрине уснă. Тен, вăл ытларах та шар курнă пулĕччĕ те, комиссар епле майпа тарнине унран хăйĕнчен пуçне пĕлекенсемех пулман. Конвойри салтаксене вара Назар шарлама хушман, «персе вĕлереп» тесе хăратнă. Тен, тревога çĕклесе, таркăнсене шырама та тухман пулĕччĕ вăл, анчах Леонида тытса пуçхĕрлĕ çакас кăмăлпа урса кайнă. Хăй. асăрхаманнине пулах вара кайран пысăкрах пуçлăхсем Николаев «пĕр арестанта» тартни çинчен пĕлнĕ.

Таркăнсене иккĕшне те тытасса шаннă çав Назар. Çамрăк чухнех хулара пурăнса курнăскер, тавралăха лайăх пĕлет вăл: тăпра купаласа тунă пĕртен-пĕр çул ниçталла пăрăнмасăр ту хушăкне илсе каять...

Хаяр офицер çав ту хушăкне ирччен хурал хăварса та, çурçĕрелле каякан хыр вăрманне çити йĕрлесе те таркăнсене тупайман. Лешсем кăнтăр еннелле тарса пытанма пултарасса вăл пĕрре те кĕтмен.

Авандеев вăрттăн штаб валли вырăн палăртнă чух çавăн пек пуласса та шута илнĕ. Хула çывăхĕнчи ту хушăкĕнче те çĕр хăвăлĕсем пур. Малтан çавăнта пытанма сĕннĕ ăна хула çыннисем: «Кирлĕ пулсан, хыр вăрманне тарма питĕ ăнăçлă», — тенĕ.

Анчах Кăяш Тимкки хуларан ăнăçлăрах тарас шухăшпа килмен кунта. Çавăнпа вăл пытанса пурăнма та, уесри икĕ ревкомпа çыхăну тытса тăма та шанчăклăрах вырăн урăх енче тупнă.

Хыр вăрманĕнчн ревкомпа та Авандеев вăрманлă ту хырçи тăрăх мар, çеçенхир урлă, чугун çулпа çыхăну тытса тăрать. Хĕвеланăçĕнчен килекен связнойсем поезд çинчен çывăхри разъездра анса юлаççĕ. Хĕвелтухăç енчен килекеннисем вара, çуран е лашапа, вăрмансем урлă, юлашкинчен — Тук тăршшĕпе çӳреççĕ.

Чи малтан Авандеев хĕвелтухăç енчен лайăх хыпар кĕтсе илчĕ; хыр вăрманĕнчен хыпар нумай вăхăт пулманччĕ. Çавах та кĕтнĕ хыпар çитрĕ-çитрех. Унта икĕ отряд тĕвĕлене пуçланă-мĕн: пĕри малтанах палăртса хунă вырăнта — хыр вăрманĕнче, тепри тата хĕвеланăçнерех, Пăслăк уесĕнче те мар, Самар уесĕнче — хура вăрман ăшĕнче ларакан Домашка ялĕнче. Халь ĕнтĕ пĕр уесри ĕçсене кăна мар, икĕ уесри ĕçсене пĕтĕçтерсе тăракан пулчĕ Авандеевăн штабĕ.

Пăслăк ревкомĕ хула çывăхĕнчех ĕçленине сисмеççĕ шуррисем. Çывăхри ту хушăкĕсене тĕрĕсленипех лăпланнă вĕсем. Кăяш Тимкки вара хулари ĕçсене пĕлсех тăрать. Малтанхи вăхăтра, Федотовăн ĕçĕ сасартăк татăлнă хыççăн, Тимкка, офицерла тумланса, хулара хăй пулкаларĕ. Каярах, унта пĕрне-пĕри палламан офицерсем сахаллансан, хăй çӳреме асăрханарах пачĕ. Çав сăлтавпах вăл Илюшăна хула таврашĕнче ытлашши чарса тăчĕ. Чугуновăн хула çывăхĕнчи Сухоречка ялĕнче тăванĕсем пурăнаççĕ. Лешсен вара тăванĕсем хулара пур. Илюша, Авандеев хушнипе, хулара «хăнара» пулкаларĕ.

Мăрзабай ывăлĕн ĕçне те пĕлсе тăрать ревком. Назар хăйне паллакан çынсемех сăнаса тăнине сисмест. Усал ĕмĕчĕсем унăн хăйĕнчен те пысăк. Вăл Питĕртен ытти офицерсемпе пĕрле кăнтăр еннелле кайманшăн ӳкĕнет халĕ. Унта вăл Красновăн е пĕр-пĕр Май-Маевскин адъютанчĕ пулма пултарĕччĕ.

Çав еннелле кайма хатĕрленнĕччĕ те ĕнтĕ — кĕтмен инкек чăрмантарчĕ. Мĕн çитменччĕ ăна? Вăл пĕр паллă купцан тăлăх арăмĕ патĕнче савăнса пурăнатчĕ. Анчах тачка майра йăлăхтарчĕ, те Назар юлташĕн çураçнă хĕрне ăмсанчĕ. Хитре. Пуян. Улпут хĕрĕ. Смольнăй институтĕнче вĕреннĕ. Çав чнперккерен ирсĕр чир туянасса кам шухăшланă? Хăйне те чир ертрĕ, ĕçтерсе, тăрантарса пурăнакан хĕрарăма та туянтарчĕ. Çитменнине тата, леш офицерĕ Николаев ун хĕрĕпе çыхланнине сиснĕ те ăна персе вĕлерме пулиă, тет. Вара Назар Питĕртен тухса тарчĕ те кăнтăралла мар, Самаралла вĕçтерчĕ. Кунта вăл, путсĕр чирне эмеллесе пурăннă хушăра, Самарти офицерсен вăрттăн союзĕпе çыхăнчĕ. Чехсем Самара илсен, офицерсен союзĕ Николаева контрразведкăра ĕçлеме сĕнчĕ. Çапла вăл хăй лайăх пĕлекен уеса килсе çитрĕ.

Хăйне контрразведка ĕçĕнчен пăрнăшăн ним чухлĕ те ӳкĕнмест Назар. Халь вăл хăй отрядĕнче чăн-чăн диктатор пулса тăчĕ. Çитменнине тата, комучсен «демократилле» влаçне пăхăнасшăн мар. Кăмăлпа офицер учредиловка еннелле мар, ытларах Оренбургри Дутов еннелле туртăнать. Чехсене те юратмасть Назар. Отряд темиçе çĕр çынна çитсен, уесра хĕрлисен тымарне кăкласа пĕтерсен, хăйĕн пысăк отрячĕпе, çук, хăйĕн çарĕпе, тӳрех Дутовпа пĕрлешме тухса каять вăл. Çав атаман-генерал хăйне хăй тивĕçлĕ тыткалать, чехсене те, Самарти комуч влаçне те пăхăнмасть...

Назар отрядне çырăнакансем сахал мар. Хулари паллă купца ывăлĕ Виктор Половинкин хăйпе пĕрле пĕр вуна йĕкĕт ертсе килчĕ. Пурте тĕкленсе çитеймен тискер кайăксем. Хăйсене хăйсем юнкер теççĕ. Кашнийĕнех икшер-виçшер револьвер. Назаршăн шанчăклă йĕкĕтсем.

Ялтан килекенсем те пур. Паллах, пуян ывăлĕсем. Тепĕр чух вĕсем хушшинче чухăнраххисем те — Зар Ехим йышшисем — пулкалаççĕ. Малтанах вĕсене Назар йышăнасшăн марччĕ. Чее Миття, «диктаторăн» адъютанчĕ, унăн тĕп советникĕ: «Илер, Назар Павлович. Халăх ячĕпе ĕçлер», — тесе канаш пачĕ. Назар генерал пек лехлетсе илчĕ. «Эсĕ, Дмитрий Макарович, Самарти эсерсене сыхласа пурăнса, ху та эсерланса кайнă. Ман отряда демократиллĕ сывлăш кĕртсе, ăна пĕр-пĕр представительнăй орган пек туса хурасшăн», — тăрăхларĕ вăл адъютантне. Кайран унпа килĕшрех вара.

Чее Миття Самартанах каратель пулса килнĕ. Назар карательсен пуçлăхĕ пулса тăрсан, вĕсем пĕр-пĕрне питĕ килĕшнĕ. Хăй йăмăкне Чее Миттяна качча пама Назар çавăн чух шухăш тытнă та ĕнтĕ. Лешĕ хирĕçмен, анчах хăй Наçтук пирки пĕртте шухăшламан. Хулара вăл темиçе купца хĕрĕпе паллашнă, хăй валли Мăрзабайран чаплăрах хуняçа тупма ĕмĕтленнĕ.

Кĕçех тăван ялтан та Назар патне «харсăр йĕкĕтсем» килсе çитрĕç. Тăваттăнччĕ вĕсем — виççĕш çеç юлчĕç. Куншăн никам та мар, Назар хăй айăплă. Пĕр йĕкĕте хаяр кăмăлне чарайманнипех çухатрĕ. Смоляков ывăлĕ хăйĕн пултăрĕпе уйрăм калаçасшăн пулчĕ. Назар килĕшрĕ, Санькăна штаб çумĕнчи хăйĕн пӳлĕмне ертсе кĕчĕ. Кунта карательсенчен Чее Миттяпа Виктор Половинкин çеç кĕрсе курнă. Чее Миття, кусем пӳлĕме кĕнине курсан, кĕвĕçсе, алăк патне нырса итлерĕ. Лайăх илтĕнмест. Санька йăвашшăн та хуллен калаçать. Миття «хурăнташ» сăмаха çеç уйăрса илчĕ. Ак диктатор сăмахлама пуçларĕ. Лайăх илтĕнет халь:

— Политикансем çаплах калаçаççĕ. Отряда кĕнĕ-кĕменех тӳрех чи аслă офицерпа хурăнташланасшăн иккен эс, Смоляков. Хăвна ĕçре кăтарт, офицер пул, вара тинманпа танлашма пултарăн. Тата мĕн каласшăн?

Санька хăраса ӳкнипе аран сасă кăларать... Çав вăхăтра тулалла тухмалли алăкран Зар Ехимĕн хĕрлемес пуçĕ курăнчĕ.

— Санька ăçта кайса кĕчĕ, ма тухмасть? — ыйтрĕ вăл. Чее Миття та Назартан хаяр сасăна кăшкăрма вĕреннĕ. Вăл кайри алăк патне чупса пычĕ:

— Марш каялла! Чĕнмесĕр нихçан та ан кĕр, — тесе кăшкăрчĕ.

Зар Ехиме тĕртсе кăларнă хыççăн Чее Миття каллех шалти пӳлĕм алăкĕ патне ыткăнчĕ. Кунта тем мыскари пуçланнă иккен. Санька çари! çухăрса яни илтĕнчĕ. Шалтан такам алăка пырса перĕнчĕ. Алăкĕ, карт! уçăлса, Миттяна чутах çамкаран çапмарĕ.

— Ак сана кĕрӳ, ак сана туй! — тесе, нухайккапа питрен-куçран лектерет диктатор кĕрӳшне.

Санька каллех алăк патнелле ыткăнчĕ. Ура сарса, алăк умĕнче капланса тăракан Назар ăна, чышкăпа çапса, тĕпелелле сирпĕтрĕ. Ура çине тăрсан, Санька алăк пысăкăш чӳрече яри уçă выртнине курчĕ пулас. Çав чӳречерен ялт! сиксе, вăл пӳрт çумĕнчи пахчана чăмрĕ. Назар чӳрече патне чупса пычĕ, сăран йĕнĕрен револьверне кăлара пуçларĕ.

«Ку ытлашши пулать ĕнтĕ», — шухăшларĕ Чее Миття.

Вăл алăка тĕртсе хупрĕ те, кĕме ирĕк ыйтнă пек, хытă шаккаса илчĕ. Шăпах вăхăтлă шаккаса уçрĕ иккен. Браунингне çĕкленĕ диктатор чӳрече патĕнчен варт çаврăнчĕ те пĕр сăмах чĕнмесĕр пӳлĕмрен тухса кайрĕ.

Чее Миття чӳрече патне пырса тăнă çĕре Санька пахча карти урлă каçма та ĕлкĕрнĕччĕ ĕнтĕ. Назар хăйĕн кĕрӳшне мĕншĕн хĕненине Миття лайăх ăнланчĕ. Лешĕ ун умĕнче те хăй Мăрзабай кĕрӳшĕ пулнипе мухтанма ĕлкĕрнĕ. «Диктатор» кăмăлне пĕлсе çитеймен «адъютант» Санька ун вырăнне йышăнасран хăраса ӳкнĕччĕ. Хăрама кирлĕ пулман иккен.

— Санька, чим-ха, таврăн! — кăшкăрчĕ Чее Миття уçăлса кайнă сасăпа.

Леш таврăнма мар, çаврăнса та пăхмарĕ, урам вĕçнелле тапса сикрĕ. Вара Мăрзабай хĕрĕнчен хăтăлнăшăн пит савăннă йĕкĕт Санькăн урайĕнче йăваланса выртакан карттусне çĕклерĕ те, кула-кула, чӳречерен вăркăнтярчĕ.

Мобилизацирен хăраса, офицер пулма килтен тарса килнĕ айван Зар Ехим хăйĕн тусĕ чӳречерен тухса тарнине сисмесĕрех юлчĕ. Санькăпа васкаса калаçмалли пурччĕ ун. Фальшин Васьки хулана кайма илĕртнĕ чух улталанă-мĕн вĕсене. Ехимпе, Санькăпа пĕр çулхисене салтака илмеççĕ те иккен. Кунĕпе кĕтсе те Санькăна кĕтсе илеймерĕ Ехим. Киле тарма шухăшла пуçларĕ хĕрлемес айван пуç. Васька хăратать, уншăн тĕрмене хупаççĕ, тет. Пĕччен киле тарма та хăрушă çав. Кĕтери сăмахĕсене тинех асăнчĕ, мĕскĕн. Вара кил хушшинчи нушника кайса чылайччен макăрчĕ.

Назара тахçантанпах Весукка таврашĕнчи партизансем тупăнманни хăрататчĕ. Паян пер Якаль çынни çĕнĕ хыпар илсе килчĕ. Комуч таркăнĕсем Якаль вăрманĕнче пытанса пурăнаççĕ иккен. Çавăнтах Самлейĕнчен те хыпар çитрĕ. Унта халăх çĕнĕрен Совет суйланă имĕш.

Назарăн икĕ адъютант. Чее Миттяна вăл пысăк отрядпа Якальне ăсатас терĕ, Виктор Половинкина пĕчĕкреххипе — Самлейне.