Электронлă вулавăш

— Ан кăшкăр, Макар Данилчă. Эс кăшкăрнинчен усси çук, — лăпкă сасăпа калаçать кил хуçи. — Халлĕхе пирĕн шанчăк татăлчĕ. Дутов Оренбургран ула ярăмлă йĕмне пăрахсах тарнă. Калединсем пиртен ытла инçе. Совет влаçĕпе мирлĕ пурăнма май тулас пулать. Совет влаçĕ — халăх влаçĕ, теççĕ. Эпир халăх мар-и? Совета хамăр кĕреймесен, хамăр çынсене кĕртме тăрăшар. Яла таврăннă салтаксемпе калаçас пулать. Ревком пире йĕмсĕр хăварасшăн, выçă вĕлересшĕн тесе хĕтĕртес пулать вĕсене. Хамăра кирлĕ çынсене Совета суйласан, ял çыннисем пурте пĕр шухăшлă пулсан, вара ревкомсем пире ним те тăваяс çук.

— Совет влаçĕ тĕрекленет, тĕрлĕ лавккаçăсене хĕстерет. Замана! — ахăрса илчĕ Тимĕркке.

— Хуп çăварна, Замана! Эсĕ хăвăн енерал-шăллуна та хăнана чĕнсе илеймерĕн. Сана кăмăшка ĕçтерни те кăлăхах.

Тавлашаççĕ, харкашаççĕ Чулçырма куштанĕсем хушăран çапла пухăнкаласа. Хăйсем патне кулак хӳрешкисене явăçтарма пуçларĕç. Кĕрешĕве хатĕрленеççĕ, çав вăхăтрах Мăрзабай мĕн каласса кĕтеççĕ. Лешĕ ним те шарламасть-ха. Пĕррехинче Смоляков ăна Тимук урлă чĕнсе пăхрĕ. Мăрзабай лăхлатсах кулчĕ тет.

— Йӳтенĕ вăл! Ан килтĕрех. Унсăр мĕн, ăс çитереймĕпĕр-и? — терĕ Хаяр Макар, çавна илтсен. Пуян Танюш хаяр хăтипе килĕшмерĕ, кĕркунне хăйсем Мăрзабай сăмахне итлемесĕр Киселев именине тапăнса йăнăш тунине астутарчĕ..

Смоляков хăй те кĕркунне Мăрзабай ăсран кайнă тесе калаçатчĕ. Халь урăхларах юрла пуçларĕ:

— Мĕн тесен те, Мăрзабай ăслă çын. Белянкин килĕштерме хушать унпа. Ывăлĕ çухалнăшăн хуйхăрса ĕçет ĕнтĕ вăл.

— Çăва патне! — каллех çĕтĕлсе кайрĕ Макар. — Эп патша çухалнăшăн хуйхăрса та ĕçсе супмастăп. Ун пуçтах Назарĕ, тен, хальччен Çимунĕ пек большевик пулса кайман-и? Мăрзабайсене шанмалли çук.

— Çамкуна хĕрес хур, Макар Данилыч, — терĕ Смоляков. — Назар большевик пулсан, тинех вара Тук шывĕ кутăн юхма пуçлĕ.

Çук ĕнтĕ, халь Хаяр Макара ӳкĕте кĕртеймĕн. Мĕн уншăн Мăрзабай чĕппи Назар?! Халь ун хăйĕн ывăлĕ — Самарта кĕпĕрне ĕçтăвкомие сыхлакан гвардеец.

Эсерсемпе максималистсен аллине лекнĕ кĕпĕрне ĕçтăвкомĕ хулари рабочисенчен çапах та хытă хăрать, çавăнпа вăл хăйне сыхлама ялти пуян ачисеячен пĕр тĕрле гварди тăвас тенĕ. Кашни вулăсран пилĕк çын ыйтса янă. Белянкин тепĕр кунах Самара пилĕк йĕкĕт тупса ăсатнă, Чее Миття та çав шута кĕнĕ. Хаяр Макар, ку хыпара илтсен, пушшех мăнкăмăлланса, пуçтахланса кайрĕ. Çавăнпа вал Мăрзабайсем пирки пачах урăхла калаçа пуçларĕ.

— Пурпĕрех ман ывăла çитеймест Мăрзабай çури, — терĕ вăл халĕ те.

Хайлаллăрах лавккаçă хăй ăшĕнче кулать пуçтах юлташĕнчен. Тупнă та мухтанмалли! Вăл хăйĕн ывăлне çак пăтранчăк вăхăтра нимпе те Самара ярас çук. Санька хăй те таçта кайса пуçне чикме ухмах мар. Анчах Макара хирĕç нимех те шарламарĕ Смоляков. Тем шухăшлă Мăрзабай пирки пĕр шухăшлă çынпа хирĕçес мар терĕ.

Кĕçех икĕ улаха пĕр хыпар хумхатрĕ. Çак кунсенче суйлав пуххи пулмалла. Пуху ирттерме Куçминккаран Белянкин хăй килет. Чулçырмасене пухăва Лешеккине чĕнтереççĕ. Чăвашран тăватă депутат суйламалла иккен.

Халĕ ĕнтĕ икĕ улахра калаçу пĕр йĕрпе кайрĕ. Куштансем час калаçса килĕшрĕç. Совета Смолякова, Мирски Тимука, Летчик-Миккана тата Замана Тимĕрккине суйлама палăртса хучĕç. Белянкин каланă пек, Советра пуянсемпе пĕр шухăшлă çынсем пулаççĕ: батрак, чухăн, вăтам.

Фронтовиксен улахĕнче те тăватă депутат суйламалли çинчен пĕлеççĕ иккен. Мулла Анукĕ Тимĕрккене ĕçтерсе калаçтарнă. Лешĕ, ӳсĕрĕлсен, малтан «енерал» шăллĕне асăнса вăрçнă, макăрнă, унтан, эсер учитель хĕрĕнчен пĕртте сыхланмасăр, куштансен улахĕ пирки хăй мĕн пĕлнине пĕтĕмпех каласа панă.

Салтаксем те пухăва тивĕçлĕ хатĕрленчĕç вара. Пайтах шавлакаланă хыççăн хăйсен кандидачĕсене палăртса хучĕç: Кĕркурие, Шатра Миккана, Виçĕ Якура тата тĕреклĕрех пурăнакан Селĕп Кирилене. Никамăн та мар, Виçĕ Якурăн ячĕ шавлаттарчĕ салтаксене. Шанчăклă çын мар вăл, анархистла хăтланать, кĕркунне кулаксемпе çыхланнă, терĕç ун пирки. Кĕркури çапах Якура сĕнет, «Радаевпа Осокин якаткаланă ăна, халь вăл кулаксемпе çыхланни палăрмасть», тет. Тавлашакансене Анук килĕштерчĕ.

— Кĕркури пек фронтовиксем паян кунта, ыран таçта, — терĕ вăл. — Виçĕ Якур ялтан урăх каймасть, вăрçа юрăхсăр. Куштансем халь ăна кĕркуннехи ĕçсемшĕн кураймаççĕ. Тăвăр хушлăхпа çӳреми пулчĕ Хаяр Макар. Якура тĕл пуласшăн мар. Радаев ăшшăн калаçса çавăрчĕ Якур кăмăлне, Çимун пичче — шӳтлĕ сăмахпа, Мишша салтак — тӳрĕ сăмахпа. Эсĕ те, Кĕркури, калаçса пăх Якурпа, эпир, фронтовиксем, сана шанатпăр, тесе калаç.

Çапла канашласа сăмах татрĕç фронтовиксем. Тата вĕсем хăйсен шухăшне Лешеккинчи фронтовиксене Трашук урлă пĕлтерес терĕç.

Трашук йĕкĕт пуçпа салтак улахне ăнсăртран пырса лекрĕ. Анчах кашни ăнсăртлăхра хăйĕн сăлтавĕ пур. Çак йăваш йĕкĕт Мăрзабай Çимунĕпе те, Мишша салтакпа та туслă пулнине ялта такам та пĕлет. Мулла Анукĕ тĕл пул-массерен Трашука пĕр ыйтупа аптрататчĕ: «Çимун пиччерен çыру килмерĕ-и? Мĕн çырать, ăçта çухалса çӳрет?» Учитель хĕрĕ Çимун пирки пăшăрханнинчен тĕлĕнмелли çук. Çимун, Анукран кăшт çеç аслăрах пулин те, Анукшăн пиччех пулать ĕнтĕ: Çимун амăшĕпе Ятрус Хрулкки — пĕртăвансем. Урăххи тĕлĕнтерчĕ Трашука: Мишша пичче ялтан кайсан, ун пирки те тĕпче пуçларĕ Мулла Анукĕ. Мĕн тӳрĕпе? Хурăнташ та мар вĕт. Иккĕшин пирки те «Çыру çук» тесе хурлантарчĕ йĕкĕт çамрăк хĕрарăма. Халь ак Трашук' кĕсйинче икĕ çыру, иĕри Çимунран, тепри Осокинран. Иккĕшĕ те Оренбург таврашĕнче çапăçура иулнă иккен, çавах унта пĕрне-пĕри тĕл пулайман Çимун суранланса госпитале лекнĕ, лешĕ — Дутова йĕрлекен отрядра. Халлĕхе сывах-ха.

Çак хыпарсене Мулла Анукне кайса пĕлтерес терĕ Трашук. Анчах хăй аллипех уçнă алăкран кĕмерĕ именчĕк йĕкĕт, пӳрт тулли халăхран хăраса каялла чакрĕ те алăка ерипен хупса хăварчĕ. Пурпĕрех халăхран тараймарĕ Трашук. Ун хыççăн кил хуçи йăпăрт чупса тухрĕ, пӳрт умĕнче йĕкĕте лăскаса тĕпчекелерĕ те пӳрте сĕтĕрсе кĕртрĕ, икĕ хĕрлĕ гвардеец çырăвĕсене пурин умĕнче вулаттарчĕ. Çавăнтанпа Трашук та каç-каç арçын улахне çӳрекен пулчĕ.

Лешеккине пухăва фронтовиксем пурте пĕрле пухăнса кайрĕç. Улах пуçĕ те юлмарĕ вĕсенчен. Анук вырăс хушшинче именсе тăмарĕ, алăк патĕнче хĕсĕнсе лармарĕ, хăюллăн тĕпеле иртсе ларчĕ. «Пăхăр-ха, хĕрарăм пухăва килнĕ», — мăкăртаткаларĕç мăк сухалсем. Майралла тумланнă хĕрарăм илтмĕш пулмарĕ, çавăнтах тавăрса хучĕ:

— Упăшкана вăрçăра вĕлерчĕç. Халь хам — кил хуçи. Совет влаçĕшĕн хамăнах сасăлас пулать. Сирĕн енче те ман пек тăлăх салтак арăмĕсем пур. Вĕсен те пухăва килмеллеччĕ.

Ваттисем шăпланчĕç, çамрăккнсем йăл-нăл кулкаласа илчĕç. Белянкин ку ытла хăюллă хĕрарăма тӳртĕн пăхкаларĕ, вăл Ятросовăн хĕрĕ пулнине пĕлсен вара, Анук умне пырса пуç тайрĕ, кăмăллăн алă пачĕ.

Кайран, суйлав пуçлансан, белянкинсене тĕлĕнме те, ӳкĕнме те лекрĕ. Кам пĕлнĕ-ха учитель хĕрĕн кутăнлăхне! Смоляковсен кандидачĕсене пурне те тиркесе пĕтерчĕ, халăха култарчĕ, вырăс-чăваш фронтовиксене хавхалантарчĕ. Чăвашран чăн малтан Медведев ятне асăнчĕç. Хушамачĕ чаплă ĕнтĕ. Сухоречкăри чаплă пуянăнни пек. Вырăссем ун мăшкăллă ятне пĕлмеççĕ-ха. Анук пĕлтерес терĕ. Сăмах ыйтмасăрах, хăн тĕллĕн калаçса ларнă пек, çапах пурте илтмелле, каларĕ:

— Эй, мĕскĕн Натали! Мĕн тесе çак услап Летчика киле кĕртрĕн-ши? — Унтан турех Миккана тĕллерĕ: — Эс, Самлей чăвашĕ, Летчик-Микка, матрус тумне пасарта сутăн илнĕ, теççĕ, эс Киселев именинчен çăнăх, кĕрпе илсе килес вырăнне темле трюма илсе килнĕ, теççĕ, çав трюмана Натали сана пуçран çапса ватнă, теççĕ, — чăнах-и? Ан имен, халăха тĕрĕссипе каласа пар.

Фронтовиксем каçса кайса кулаççĕ. Белянкин шкул шăнкăравне хаяррăн силлесе шăикăртаттарать, Смолякова сиве куçпа шăтарать. Лешĕ хăй те, аптраса кайнăскер, куçне мăчлаттарса, хулне хĕскелесе ларать. Çакăн хыççăн Кĕркурисемпе Лешеккинчи фронтовиксем хăюланчĕç, Тук икĕ енĕпе хе хăйсене кирлĕ çынсене Совета суйларĕç.