Электронлă вулавăш

Михха евĕр хуçасен-капиталистсен вăйне темĕн тĕрлĕ пысăклатса кăтартсан та, çакна манма юрамасть: патша Российĕнче мĕн Февральти революцичченех çĕршыв тытăмĕ буржуази аллинче мар, дворян-çĕр улпучĕсен класĕн, вĕсен хушшинчен тухнă çар чинĕсемпе бюрократи аллинче пулнă. Миххана патша сучĕ те, саккунĕ те, çав судпа саккунăн хуçисем те пăхăнса тăнăн сăнласа пани, паллах, чăнлăх картне каллех ларасшăн мар.

Михха арăмĕн Лукарьен, пупăн, пуп арăмĕн сăнарĕсенче писатель ытларах харам пырсен тĕнчин йăла тӳнтерлĕшĕсене, выльăхла пурнăçне кăтартса панă. Тутă пурнăç вĕсене иртĕхме хистет. Лукарье çамрăк Микулана сăхланса арлă арăмăн чысĕпе намăсне çухатать. Йытă кĕртĕнчи пек пурăнаççĕ: пуп Лукарьепе, Михха пуп арăмĕпе савăшаççĕ. Çав эпизодсене писатель натуралистла сăнласа пама пикеннине те пирĕн прозăн çитĕнĕвĕ вырăнне хума çук. Унашкал кăтăклă картинăсене ӳкерсе пама манман пулсан, темĕнле вара çакнашкал детальсем манăçа тухнă.

«Икĕ çул каярах Лукарье ывăл ача çуратса парсан та Михха кăмăлĕ улшăнмарĕ. Ывăлĕн пит-куçĕ чипер марри ăна килĕшмерĕ. Такамран пулнă пек шутласа, арăмне кĕвĕçме те хăтланчĕ. Никам çумне хушма çуккипе кăна çиллине ăша ярса пурăнать». (III кĕн., 199 стр.).

Çав ывăл пурăнни-пурăнманни мĕн кĕнеке вĕçне çитиччен те паллă мар.

Миххапа Лукарье хăйсен хĕрне Клавьене юратаççĕ, саваççĕ. Хусана тухса тарнă чухне Клавье ăçта çухални каллех паллă мар. Ылтăнĕсене-мĕнсене чăматана чикме манман, хĕрĕ çинчен маннă. Çав сехрене хăпăтакан самантра Лукарье тăван хĕрĕ çинчен мар, Микула çинчен шухăшласа пырать.

Миххан шанчăклă тарçийĕ Хĕлип пусмăрçăсен тĕнчин тепĕр енне — кашкăрлăхне кăтартакан сăнар пулса тăрать. Хуçи хушнипе вăл Жомини барона çаратать, унтан вĕлерет, хуçа арăмĕ хушнипе Маврана пăвса пăрахса шыва путарать. Çынна вĕлересси уншăн эрех ĕçесси пекех ансат. Çак тискер кайăк хăйĕн çынлăхне пуçпех çухатни кĕретех курăнать. Вăл Миххан хăрушă мĕлкийĕ пулса тăрать. Укçа çак вăраха туртмасть иккен. Мĕнле вăй вара ăна Миххапа çыхăнтарса тăнин уçăмĕ çук.

Çавнашкал, калассине каласа çитереймен, шухăш тĕлĕшĕнчен тĕвĕленсе çитмен вырăнсем, роман аталанăвĕн калăпне шăнăçтарса çитереймен сăнарсем, пулăмсем, чăнлăха хирĕçле пыракан ситуацисем чылай тĕлте тĕл пулаççĕ. Пĕр тĕслĕхне çеç илĕпĕр. Тĕрмери Анук алă шăнăрне çыртса татать. Ăна пусмăрлама ятарласа пынă Хĕлип еверлĕ пуç касакансем-уголовниксем Анук сирпĕтекен юнран хăраса тухса тараççĕ.

Чăнлăх çинчен татах каласан, çакна та, сăмах май, каласа хăварма юрать. Произведенири персонажсен ĕçне-хĕлне писатель чăн-чăн пурнăçра пулнă событисемпе, çынсен сăнарĕсемпе çыхăнтарать пулсассăн, çав событисемпе сăнарсен чăнлăхне куç кĕретех аркатма кирлĕ мар пулĕ. Романра Жомини баронăн çĕрĕпе именине Михха сутăн илни, унăн хуçийĕ пулса тăни çинчен сăмах пырать. Аплах тăвас тенĕ пулсан, писателĕн урăх хушаматпа та пулин усă курмалла пулнă. Ватă вулакансен асăмĕнче ку хушамат романри ĕçсем пулса иртнĕ вăхăтра Куславккара Жомини баронессă чип-чиперех пурăннипе те, вăлах имени хуçи те пулса тăнипе çыхăнса тăрать. 1906 çулхи январĕн 12-мĕшĕнче кĕпĕрне пуçлăхĕ Шупашкар исправникĕ патне янă телеграммăра çапла калани пур: «Баронесса Жомини телеграммой заявляет о расхищении крестьянами леса, сена в ее имении Козловке. Предлагаю немедленно прекратить самоуправство крестьян…»

Эпир «Ĕмĕр сакки сарлака» романăн хăш-пĕр, унăн тĕп геройĕсемпе çыхăнса тăракан енĕсем çинчен çеç каларăмăр. Роман чĕлхипе стилĕ çинчен калаçасси вăл хăйне уйрăм пысăк ыйту. Пĕтĕмĕшпе çапла калама пулать: романăн пĕрремĕшпе иккĕмĕш кĕнекисене Н. Мранька васкамасăр, шухăшласа çырнă пулсан, виççĕмĕш кĕнекен тирпейĕ çук. Ăна писатель ăсталăхĕн ӳсĕмĕнчи çĕнĕ çитĕнӳ тесе хаклама та çук.