Электронлă вулавăш

1

Шăнкрав сасси илтĕнменччĕ-ха. Марине ĕнтĕ сцена çине тухмалли çипуçне йăлтах типтерлесе çитерчĕ. Пысăк тĕкĕр умне пырса, хăрах урипе чĕвен тăчĕ те пĕр вырăнтах вăр та вăр çаврăнкаласа илчĕ.

— Хĕрсем, эпĕ хатĕр, — терĕ вăл, питĕнчи гримне тата кăшт тӳрлеткелесе.

— Эсĕ ĕнтĕ... Санпа ăçта! — кӳлешенçи пулчĕç хĕртусĕсем. — Тӳпенех вĕçсе кайăттăн та — чаршавне уçман. Акăш мар-и?..

— Эсир... Эсир — пусма ларнă кăвакал амисем, — чĕлхине пĕчĕк ачалла тăсса кăтартрĕ Марине. — Вĕçĕм мăраланатăр...

Хĕрсем кӳренмерĕç. Пĕр-пĕрне çивĕч сăмахпа йĕплесе илесси вĕсен тахçанах йăлана кĕнĕ. Тепĕр чухне вĕсем тата йӳçекрех сăмахсемпе те перкелешеççĕ. Паллă ара, сцена хыçĕнче — сцена çинчи мар, — проза ытларах.

Артистсен тумланмалли пӳлĕмĕнчен Марине коридора тухрĕ. Ташланă чухнехи пек, вĕттĕн-вĕттĕн пускаласа, сцена еннелле кайрĕ, унтан çав мехелпех каялла таврăнчĕ. Хăй темĕнле питĕ çепĕç кĕвĕ ĕнĕрлет.

Çук, балетри солистка Марина Авдеева нихçан та юлашки шăнкăравччен кĕтсе тăмасть. Вăл малтанах тумланать, малтанах гримне тирпейлет. Чаршав уçăлас умĕнхи самантра вара хăйĕн рольне, балетри пек каласан — хăйĕн партине, малтан пуçласа вĕçне çитиех аса илсе тухать. Шухăшĕпе ташланă май, балет кĕввине те шăппăн-шăппăн кăна ĕнĕрлесе пырать. Малтан пуçласа вĕçне çити... Çапла ташласа-уткаласа, Марине алли-урине, шăмшакне çемçетет...

Паян театрта балет спектаклĕ мар, концерт пулмалла. Темĕнле канашлăва килнисем валли. Кунашкал концертсенче Марине пайтах ташланă. Сцена çине тухас умĕн пăлханасси-шикленесси çук унăн. Çапах та вăл хăйĕн партине тĕплĕн аса илме тăрăшать. Паян тата — йывăр та кăткăс парти. Камиль Сен-Сансăн «Акăшĕ». Тепĕр чухне ăна урăхларах та калаççĕ — «Вилекен акăш», теççĕ. Анчах «вилĕм» сăмах Маринене кунта вырăнсăр пек туйăнать. Ара, акăшĕ хăй вилсен те, Сен-Санс музыки ĕмĕр-ĕмĕрех чĕрĕ. Трагедилле ташă. Ăна чаплăран та чаплă балеринăсем ташлаççĕ. Калăпăр, Майя Плисецкая...

Марине хăй ăссĕн йăл кулса илет. «Эпĕ — Акăш», — хăйĕнчен хăй тăрăхлать Марине. Тĕлĕнмелле çав. Майя Плисецкая — Пысăк Акăш. Чăваш хĕрĕ Марине — Пĕчĕк Акăш. Тепĕр тесен, тĕлĕнмелли те çук. Плисецкая Акăш сăнарне хăйне май кăтартать, Марина Авдеева — хăйне май. «Акăш кӳлли» оперăра Одетта рольне тăватă балерина вылянине те курнă Марине. Чăн та, Семеновăпа Улановăна кинора çеç курнă-ха. Плисецкаяпа Стручковăна вара сцена çинче куçăнах курса савăннă.

Тăватă артистка — тăватă тĕрле Одетта. Сцена çинчи сăнар кашни артистăн шалти шухăш-кăмăлĕнчен, чун-чĕринчен килет. Ӳт-пӳ еплерех пулнине те манмалла мар. Пĕри — çӳллĕрех те кĕрнеклĕрех, тепри — пĕчĕкрех те çăмăлрах. Апла пулин те, чăн-чăн артист яланах чăн-чăн чĕрĕ сăнар туса кăтартать.

Çапларах шухăшласа, çăмăллăн сиккелесе пынă май, Марине коридорта пĕр кĕтмен çĕртен Саша Тямукова тĕл пулчĕ. Çамрăк администратор час-часах çавăн пек «кĕтмен çĕртен» килсе тухать. Акă халĕ те...

— Разминка тăватпăр-и? — вырăсла-чăвашла ыйтрĕ Саша.

— Тринкки-тринкки шăрчăк тус пек сиккелетĕп-ха, — кула-кула хуравларĕ Марине.

— Эх, çакăн пек шăрчăксем нумайрах пулсанччĕ! — ассăн сывласа илчĕ администратор. — Ватăлас та килмĕ çав...

— У-у, ĕмĕтсĕр! Ытла нумая хапсăнатăн, — пĕчĕкçĕ чышкипе юнарĕ Шурă Акăш. — Арăмна калатăп ак...

— Тархасшăн, ан кала, — шикленшçи пулса, куçне-пуçне чармакларĕ Сашă. — Итле, Марине, пĕр хыпар пĕлтерем...

— Мĕнле хыпар? Кала хăвăртрах! — пĕрре вăрăммăн сиксе, Саша умнех пырса тăчĕ Марине. — Кала, кала!..

— Аçуна куртăм...

— Ăçта?..

— Театрта, ара. Паян районсенчен килнисем валли концерт паратпăр-çке...

Марине вырăнтах шăнса хытнă пек пулчĕ. Чĕри пăрлансах ларчĕ тейĕн. Малтан вăл сăмах та чĕнеймерĕ. Чылайран тин:

Эсĕ ман аттене ăçтан пĕлетĕн? — тесе ыйтрĕ.

Артистка кăмăлĕ сасартăк улшăннине Саша сисрĕ, «Вырăнсăр сăмах персе ямарăм-ши?» — шикленнĕн шухăшларĕ вăл. Çапах та калас сăмахне каларĕ.

— Драма театрĕпе гастроле кайсан курнăччĕ аçуна, — терĕ вăл урмăшрах сассипе. — Çавăн чух паллашнăччĕ...

Марине питне аллипе хупларĕ те коридорти тĕттĕм кĕтесселле чупсах кайрĕ. Саша нимĕн те ăнланаймарĕ.

— Мĕн пулчĕ, Марине? — хыттăн пăшăлтатса ыйтрĕ вăл.

Артистка хирĕç чĕнмерĕ...

 

2

Питĕ кĕске самантра, виç-тăватă минут хушшинче, Марине куçĕ умĕнчен унăн пĕтĕм пурнăçĕ кинори пек вĕлтлетсе иртрĕ. Çирĕм виçĕ çулхи петĕм пурнăçĕ... Мĕнпур çамрăк кунçулĕ...

— Ах, атте, атте! — ĕсĕклесех йĕрсе ячĕ Марине. — Мĕншĕн мана çав териех сивĕтрĕн эс хăвăнтан? Тăван килтен... Мĕншĕн?.. Мĕншĕн?.. .Мĕншĕн?.. Атте-çурри мар-çке эсĕ... Тăван атте... Аттеçĕм...

...Ун чухне Марине шкула çӳреме тытăнайманччĕ-ха. Унтан аслăраххисем кăна вĕренетчĕç. Нина — саккăрмĕш класра, Фая — пиллĕкмĕшĕнче, Натюш — иккĕмĕшĕнче. Анчах Марине, шкула çӳремесен те, вулама-çырма чип-чиперех пĕлетчĕ. Марине питĕ нумай сăвă пăхмасăр калама вĕреннĕччĕ.

Район центрĕнче вĕсен — хăйсен килĕ-çурчĕ. Выльăх-чĕрлĕх те усраççĕ вĕсем. Ытлашши темех мар-ха— пĕр ĕне те икĕ сысна, чăхсем те хурсем... Марине килти тĕрлĕ ĕçе ачаллах хăнăхнăччĕ. Урай шăлать вăл, савăт-сапа çăвать, асламăшне пӳрт-çурта тирпейлеме пулă-шать. Юрла-юрла, ташла-ташла çӳрет пĕчĕкçĕ хĕрача сĕтел-пукан хушшипе.

— Аннӳ пекех ташă ăсти пулатăн пуль, мăнукăм, — хаваслантарать асламăшĕ, Алтатти аппа, пĕчĕкçĕ Маринене хăй çумне пăчăртаса. — Эппин атя, иккĕн таш-лăпăр...

Алтатти аппа хайхи çавăнтах такмак калама тытăнать, икĕ урине йăкăш-йăкăш шутарса, хĕр ташши ташлать.

 

Вăлта хулли — пĕвĕм пур,

Авăнать те хуçăлмасть,

Марине мăнукăм пур,

Ташла-ташла ывăнмасть.

 

Асламăшĕ хыççăн мăнукĕ те пĕчĕкçĕ урипе йăпăр-йăпăр тутарать. Çинçе те уçă сассипе хăй такмак калать:

 

Çулçи çупать, улми ташлать,

Сарă кайăк савăнать...

 

Малалли такмакне Алтатти аппа хушать:

 

Пĕчек мăнук ташланă чух

Асламăшĕ савăнать.

 

Çапла кун иртни те сисĕнмест. Апатне те пĕçернĕ, савăт-сапине те çунă, пӳртне-çуртне те пуçтарса тирпейленĕ, картари выльăх-чĕрлĕхне те манса хăварман. Кĕçĕх Марине аппăшĕсем шкултан таврăнаççĕ. Пĕчĕкçĕ йăмăкĕ вĕсене тĕпчеме-тĕрĕслеме тытăнать:

— Паян мĕн вĕрентрĕç? Киле мĕнле урок пачĕç? Пĕррехинче çапла саккăрмĕш класра вĕренекен Нина, шкултан киле çитнĕ-çитмен, темĕнле питĕ «вăрăм сăвă» вулама пикенчĕ.

— Сăвă мар ку, роман... Сăвăлла роман, — терĕ Нина, йăмăкĕн йăнăшне тӳрлетсе. — «Евгений Онегин»… Пушкин çырнă. Чăвашла та пур вăл. Хусанкай куçарнă. Итле, Марине...

Нина сăвăлла романа малалла вулать, пĕчĕкçĕ Марине сывламасăр, çĕмĕрт пек хура куçне мăч хупмасăр итлет.

— Чим-ха, чим, — сааартăк пӳлет вăл аппăшне. — Çак вырăна тепре вула-ха!..

Нина вулать:

 

Театр тулнă; йăлтăр-ялтăр

Çиçет те ялкăшать, сĕрлет;

Алă çупаççĕ çăтăл-çатăл;

Чаршав хум-шавлăн сирĕлет.

Çап-çутă, çурма сывлăш, калăн,

Асамлă купăса тăнланăн,

Пĕр ушкăн нимфа варринче

Тăрать Истомина, чечен

Хăрах ури ун чĕрне вĕççĕн,

Тепри хуллен çеç çаврăнать;

Кĕç ялт сикет те ярăнать,

Вĕçет вăл, мамăк çилпе вĕçнĕн;

Пĕр явăнать, пĕр сӳтĕлет,

Ури кăлт-кăлт тапса илет...

 

Çавăнтанпа Истомина сăнарĕ, унăн йăрăс пĕвĕ-сийĕ, унăн ытарма çук ташши Марине асне ĕмĕрлĕхех кĕрсе юлать. Марине паян кун та тĕлĕнме пăрахмасть: «Епле-ха? — тет вара вăл. — Сăмахпа, çынсем куллен калаçакан сăмахпа, чаплă балерина сăнарне çав тери хитре ӳкерсе кăтартма пултарнă аслă поэт? Истомина ĕмĕр-ĕмĕрех чĕрĕ, ĕмĕр-ĕмĕрех ташлать...»

Чăваш хĕрĕ Марина Авдеева артистка пулнишĕн, тен, Марине хăй те мар, ытларах Истомина айăплă?! Пĕлет-ши çавна Марине ашшĕ — Иван Авдеевич Авдеев? Çук пуль- çав, пĕлмест пуль. Пĕлнĕ пулсан, апла тумĕчче, хĕрне килтен сивĕтмĕччĕ.

«Артистка?.. Кирлĕ мар мана артистка!» — тенĕ ун чухне Иван Авдеевич...

Ĕненме йывăр. Тепĕр чухне чип-чипер интеллигентла этемренех тискер кайăк сиксе тухать. Марине ашшĕ те хăйне çавнашкал кăтартрĕ. Феодал темелле-и ăна, эгоист темелле-и?..

Унăн аслă хĕрĕсем — пĕрин хыççăн тепри — ӳссе çитĕнчĕç те «çын пулчĕç». Нина — врач. Районти больницăрах ĕçлет. Фаина — учительница. Районти вăтам шкулта физикăпа математика вĕрентет. Натюш — юрист. Вăл та районтах ĕçлет. Прокуратурăра. Çапла, Иван Авдеевич шучĕпе, тăватă хĕртен виççĕшĕ ăслă пулчĕç, ашшĕ сăмахĕнчен тухмарĕç.

Кĕçĕнни вара... Ах, кĕçĕнни!..

Иван Авдеевич хăй — агроном. Районти ялхуçалăх управленийĕнче пысăк вырăнта ларать. Унăн мăшăрĕ, Марине амăшĕ ара, Анфиса Павловна, культпросвет шкулĕнче çеç вĕреннĕ. Анчах та вăл пĕчĕк çын мар, культура пайĕнчи инспектор. Çапла, пурте район центрĕнче ĕçлеççĕ. Пурте йĕркеллĕ. Кашнин хăйĕн çемйи пур. Ах, кĕçĕнни! Килйыш чăлахсăр пулмасть тесе ахаль каламан-тăр çав?!

Çапла шутлать иккен Иван Авдеевич. Кĕçĕн хĕрне вăл хăй пекех агронома вĕрентме ĕмĕтленнĕ. Анчах... Ун шучĕпе, кĕçĕн хĕрĕн пăрăнчăк та шуçлак çулĕшĕн хĕрĕ хăй кăна мар, амăшĕ те айăплă. Тен, хĕрĕнчен те ытларах. Районти мĕнпур юрлаканпа-ташлаканпа çавă, Анфиса Павловна, аппаланать. Халăх пултарулăхĕ имĕш... Халăх таланчĕсем...

Çав вăхăтрах Иван Авдеевич — темшĕн-çке? — пĕр япалана манмасть. Хăйĕн мăшăрĕ пулассине, чипер Хвиссана, вăл, Кăркка Авти Йăванĕ, чи малтан ытарайми юрри-тăшшишен юратнă-çке-ха! Мĕншĕн çавна манать вăл, Кăркка Авти Йăванĕ?

 

Йăван каять йĕтеме,

Кĕрĕк аркине тавăрнă;

Кĕпи кĕске, аçлăк пек,

Туни вăрăм, шалçа пек...

 

Çапла тăрăхласа ташлатчĕ Хвисса çуллахи вăйăсенче е хĕллехи улахсенче. Анчах тепле тăрăхласан та, Кăркка Авти Йăванĕ чипер Хвиссаран сивĕне пĕлмерĕ. Тăрăхланăçемен хытăран хытăрах юрата пуçларĕ: пурăна киле пурпĕрех хăй майлă çавăрчĕ. Качча илчĕ. Чаплă туй турĕ.

Хвиссапа çырăниччен Йăван, ял кулли тенĕ пеккĕн, Индюков хушаматпа çӳретчĕ.

— Кирлĕ мар сан кăркку! — терĕ ун чухне Хвисса. — Çырăнмастăп Индюкпа... Ан тив, Авдеев пултăр. Вара çырăнатăп.

Вăтăр çула яхăн пурăнчĕç вĕсем. Чип-чипер. Юлашкинчен — ме сана, Авти Йăванĕ! Кучченеç тутанса пăх!..

Пĕр çулхине Иван Авдеевич отпуск илчĕ те сипленме курорта тухса кайрĕ. Хура тинĕс хĕррине çитиех. Лăп та шăп çав вăхăтра Шупашкар хаçачĕсенче пĕлтерӳ пичетленсе тухнăччĕ. Ленинградри хореографи училищинче чăвашсен балет студийĕ уçăлмалла. Çавăнта вĕренме яма пултаруллă хĕрачасемпе арçын ачасене суйлаççĕ.

Хайхи Анфиса Павловнăн чĕри кăртах тăвать. Çамрăк чух Хвисса хăй артистка пулма тем пекех ĕмĕтленнĕ. Анчах вăл хăй ĕмĕтне çитеймерĕ... Ашшĕ-амăшĕ ăна театр студине вĕренме ямарĕ. Темĕнле йăла-çке çав хăшпĕр ял çыннисен — хăйсем театр курма юратаççĕ, анчах ачисем артист пулма шут тытсан, яхăнне те ямаççĕ. Театр ĕçне намăс ĕç вырăнне хураççĕ.

Çук, Анфиса Павловна ку йăлана пăхăнма шутламарĕ.

— Марине хĕрĕм, — терĕ вăл, хĕрачи урамран выляса таврăнсан, — ыран Шупашкара кайăпăр.

— Мăнаккасем патне-и? — савăннипе тăпăр-тăпăр ташласа илчĕ Марине.

— Мăнаккуна та кĕрсе курăпăр, — хĕрне пуçĕнчен шăлса ачашларĕ амăшĕ. — Эсĕ çак кĕркуннерен Ленинграда вĕренме каятăн... Артистка пулатăн...

— Артистка? — Маринен çĕмĕрт пек хура куçĕсем çап-çаврашка пулса ларчĕç. — Мĕнле артистка?

— Ташлаканни... Балерина эппин, — пĕр иккеленмесĕр, пат татса каларĕ амашĕ, хăй çавăнтах вăр та вăр ташласа çаврăнчĕ. — Аçу та савăнĕ, — терĕ вăл малалла. — Манăн хĕрĕм Марина Авдеева — чаплă балерина!.. Пăх та курăр пире, Кăркка Автисене!

Анчах Анфиса Павловна хăй ăссĕн пăшăрханса та илчĕ: «Авдеева... балерина хушамачĕ мар-ха та, — терĕ вăл. — Тепĕр тесен...»

Марине амăшĕ чаплă балеринăсен ячĕсемпе хушамачĕсене питĕ лайăх пĕлет. Калăпăр, Авдотья Истомина... Хушамачĕ янравлă ĕнтĕ. Анчах ячĕ — Авдотья, Алтатти. Марине асламăшĕн ячĕ. Ыттисем тата. Анна Павлова,

Марина Кондратьева, Людмила Алексеева, Ирина Косолапова... Ха, балерина хушамачĕ — Косолапова. Вырăссем упана çавăн пек витлеççĕ. Çук, ĕç-пуç ятра-хушаматра мар. Талант кирлĕ! Пултарулăх!..

Хĕрĕ пултарасси пирки иккĕленмерĕ пулин те, Шупашкара çитсен, Анфиса Павловна йăлтах шикленсе ӳкрĕ. Марине çулĕнчи хĕрачасемпе арçын ачасем театрта хĕвĕшеççĕ кăна. Пурте экзамен тытма пынă. Пурте шукăль тумланнă. Пурте хăюллă. Паллах, хула ачисем. Юрлаççĕ. Ташлаççĕ. Пăхсах курăнать: ача сачĕсенче вĕреннĕ. Марине вĕсен çумĕнче — ял ачи кăна. Çаплах пичĕпе амăшĕ çумне пăчăртанать.

Акă Маринене комисси сĕтелĕ патне чĕнтерчĕç. Ыйтаççĕ:

— Мĕн тума пĕлетĕн-ха эс, Авдеева Маринка?

— Юрлама, ташлама пĕлетĕп... Сăвă калама, — шăп-пăн çеç пăшăлтатать Марине.

— Пĕр-пĕр сăвă каласа пар-ха эппин…

Хăюсăр Маринен сасартăк сасси уçăлать. Театра ян та ян янратса, сăвă калать вăл:

 

Пĕр ушкăн нимфа варринче

Тăрать Истомина, чечен...

 

Ташлама хушсан, Марине ялти чăваш ташшине çавраçил пек çăмăллăн ташласа кăтартрĕ.

Анфиса Павловнăн шикленни кăлăхах пулчĕ, унăн хĕрне балет студине вĕренме илчĕç. Кĕçех вăл Маринене ытти тантăшĕсемпе пĕрле Ленинграда ăсатрĕ. «Ман ĕмĕте хĕрĕм çиттĕр эппин», — терĕ Анфиса Павловна.

Сентябрь уйăхĕн вĕçĕнче Иван Авдеевич курортран таврăнать хайхи. Ун-кун пăхкалать — кĕçĕн хĕрĕ килте çук.

— Ăçта?

— Ленинградра.

— Мĕн шырама кайна вăл, шкулта вĕренес хĕрача?

— Вĕренме.

— Мĕне вĕренме?

— Балета вĕренме.

— Мĕне, мĕне?

— Ташлакана вĕренме...

— Ташлакана?!

Иван Авдеевич сăн-питне сасартăк кĕл тĕсĕ çапать. Пӳлем варринчи çавра сĕтел çинче ларакан чечек вазине тытать те вăл пĕррех урайне кĕрслеттерет.

— Улталарăр иккен мана! Чĕр пуçанах сутрăр! — хаяррăн кăшкăрать вăл. — Ашшĕ килте çуккишĕн савăнтăр апла. Мотри-ка, ташласах пурнăç тăвасшăн. Çук, çук, çук! Кирлĕ мар мана ташлакан! Ташланипех пурнăç пулмасть. Мана ĕçлекен çын кирлĕ. Ха, артистка!.. Кирлĕ мар мана артистка!.. Ман хĕр мар вăл, кĕçĕнни! Килсен те киле кĕртместĕп. Ташлакан... Курнă эпĕ ташлакансене. Сцена çине кĕç кăна çарапакка тухмаççĕ! Аскăнчăксем! Намăссăрсем!..

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн