Хаярлăх вăрлăхĕ
— А-а-а!.. — тенĕ чĕрене ыраттаракан сасă янăраса кайрĕ пӳртре...
Лисук пульница палатинче тин тăна кĕчĕ. Мĕн пулса иртнине те астумарĕ вăл малтанласа:
— Ача! Ача ăçта ман?! — кăшкăрса ячĕ вăл пĕтĕм пӳлĕме.
Палатăна сестрасем чупса кĕчĕç, тухтăра чĕнтерчĕç. Укол тунă хыççăн
Лисук çĕнĕрен çывăрса кайрĕ.
Ун çумĕнче куççуль юхтарса Иван ларать, юр тĕслĕ Лисук аллине çупăрлать. Тепĕр тăватă сехетрен Лисук каллех тăна кĕчĕ. Ивана палласа илчĕ.
— Иван, ăçта эпĕ? Аçта пирĕн ача? — тилмĕрсе ыйтрĕ вăл.
— Лăплан, чунăм, — терĕ Иван. — Турра шĕкĕр, хăв чĕрĕ юлнă. Ачи пулĕ-ха вăл тата та... — терĕ те куçĕсене Лисук куçĕсенчен тартрĕ. Мĕн пулса иртнине тĕпĕ-йĕрĕпе мăшăрне каласа пачĕ...
Марье аппа ылханăвĕ тинех пурнăçланчĕ. Çук, пĕрре те хуйхăрмарĕ вăл кинĕ тĕпсакайне анса кайса ачине виле çуратнăшăн. Тен, савăнчĕ те пулĕ... Тен, кинĕ вилессе те ĕмĕтленнĕччĕ-тĕр...
Тепĕр икĕ эрнерен Лисук сывалса килне таврăнчĕ. Марье аппа ăна ăшшăн та, сиввĕн те чĕнмерĕ. Иван вăл вăхăтра килте çукчĕ, района кайнăччĕ. Лисук пульницаран таврăннă тумне улăштарчĕ, пĕчĕк сумкăна хăш-пĕр япалисене чĕркесе чикрĕ. Турăш умне чĕркуçленсе ларса виçĕ хутчен сăхсăхрĕ те пӳртрен тухса кайрĕ.
Иван нумайччен кайса çӳрерĕ Лисук патне килне таврăнма тархасласа, каçару ыйтрĕ. Çук, таврăнмарĕ Лисук мăшăрĕ килне, никама ылханмарĕ те. Ивана та, амăшне пăрахса хăварса, уйрăлса тухма ӳкĕтлемерĕ. Пĕлет вăл унăн çемçешке кăмăлне, витĕр пĕлет.
2.
Виçĕ çул авланмасăр пурăнчĕ Иван. Марье аппа кампа кăна калаçса пăхмарĕ-тĕр ун пирки, çук, шăннă чуна ăшăтаймарĕ вăл. Иван ял хуçалăх институтне заочно вĕренме кĕчĕ, пушă вăхăчĕ татах та хĕсĕнчĕ. Çулталăкне икĕ хутчен, хĕлле тата çуркунне, сессисенче пулса килет, кăштах чунне уçăлтарать. Лисук ялтан тухса кайнине те илтрĕ вăл çынсенчен. Шупашкара ĕçе вырнаçнă, качча кайнă, тет.
Виççĕмĕш курсра вĕреннĕ чух Иван Хурăнлăхран вун пилĕк çухрăмра вырнаçнă Слакпуç хĕрĕпе паллашрĕ. Нина кăçал вĕренсе пĕтерет, вăл та агрономи уйрăмĕнче. Кинона çӳрерĕç çамрăксем, экзаменсене хатĕрленчĕç. Çимĕк праçникĕ тĕлнеллĕ туй туса пĕрлешме килĕшсе татăлчĕç — унччен Нина диплом илме ĕлкĕрет.
Марье аппа савăнсах кайрĕ ывăлĕ авланма шухăш тытнине илтсен. Пулас кинĕ институт пĕтернĕ çын, агроном пулни унăн кăмăлне хавхалантарчĕ. «Малтанхинчен ăслăрах пулăп, туй хыççăнах хама пăхăнса тăма, сума сума вĕрентĕп», — шухăшларĕ вăл. Пĕлет Марье аппа ывăлĕ унăн сăмахĕнчен иртейменнине, ăна пăрахма пултарайманнине.
Кĕçех кĕтнĕ кун çитет. Нина патшалăх экзаменĕсене ăнăçлăн тытса диплом илет, туя хатĕрленме тытăнать. Ашшĕпе амăшĕ Хурăнлăхри Марье аппасен çемйинче пулса иртнĕ мыскарасем çинчен илтме ĕлкĕрнĕ иккен. Вĕсем ăна лайăхрах шухăшласа пăхнă хыççăн тин качча кайма канаш параççĕ. Анчах та Нина Ивана чĕререн юратнине, ăна ĕненнине çирĕплетет. Ашшĕпе амăшĕн пĕртен-пĕр хĕрне телей сунмалли çеç юлать.
Сĕре чаплăн хатĕрленсе кĕтсе илеççĕ Çимĕк праçникне хурăнлăхсем: пысăк кăмакара апат-çимĕç пĕçерсе, сăра лартса, ятарласа сурăх пусса...
Марье аппа та Михайловсен ятне çĕртесшĕн пулмарĕ ахăр слакпуçсем умĕнче: пĕр ватă сурăх тата икĕ çулхи вăкăрне пустарчĕ туй ячĕпе, виçĕ чӳлмек сăра лартса юхтарчĕ, пĕтĕм ял тăранмалăх апат-çимĕç пĕçерчĕ. Пĕлччĕр ял-йыш тата слакпуçсем Марье аппа хăйĕн пĕртен-пĕр ачишĕн мулне шеллеменнине!
Хурăнлăхсем виçĕ машина çине тиенсе Слакпуçне хĕр илме кайрĕç. Туйне ĕлĕкхилле, чăваш йăли-йĕркипе тума килĕшсе татăлнă икĕ енчисем те. Хĕр енчисем те пуян пурăнаççĕ иккен — хапхи урлă чăхă вĕçсе каçаймасть. Нумайччен тарăхтарчĕç хĕр енчисем каччă енчисене хапха уçса кĕртмесĕр. Çĕнĕ кĕрӳ виçĕ килофамм кĕмĕл укçа ывăтса парсан кăна алăкне уçса янă, тет, лешсем.
Çур çĕр тĕлнелле туй халăхĕ Хурăнлăха таврăнчĕ: малтан — хĕр енчисем. Иван куккăшĕн вунă çулхи ывăлĕ (туй каччи) хĕр енчисемпех ларса килнĕ иккен, ăна курсан ахăлтатсах кулчĕç кĕтме тухнисем.
Машина çинчен чи малтан Иванпа Нинăна антарчĕç. Вĕсем çăкăр- тăварпа кĕтме тухнă Марье аппапа унăн тăванĕсене чĕркуçленсе ларса пуç çапрĕç, кайран çĕнĕ кĕрӳ мăшăрне алă çинче пӳрте йăтса кĕчĕ. Туй халăхĕ вĕсем хыççăн юрла-юрла пӳртелле çул тытрĕ.
Çамрăк мăшăра хĕве хупма вăхăт çитрĕ. Вĕсем имене-имене картишĕнчи пĕчĕк пӳрте тухса кайрĕç, кĕнĕ-кĕменех ваттисем тул енчен çăрапа питĕрсе илчĕç.
Пӳрчĕ пĕчĕк пулсан та ăшă, çутă, таса. Пĕрремĕш каç выртмалли вырăнне те сарсах хунă иккен.
— Иван, çутта сӳнтер, вăтанатăп эпĕ салтăнма, — аран-аран илтĕнекен сасăпа каларĕ Нина.
Çамрăк мăшăр салтăнса вырăн çине кĕрсе выртрĕ. Шăп. Нимĕнле сасă та илтĕнмест. Шăрчăк сасси кăна çĕрлехи шăплăха хускатать...
Хĕвел тухсан кăна вăратрĕç çамрăк мăшăра. Çĕнĕ кин йăла-йĕркипе салма пĕçерсе çитерчĕ. Кăнтăрла тĕлнелле слакпуçсем Нина япатисене леçме килчĕç. Ĕçкĕ-çикĕ çĕнĕрен хускалса кайрĕ...
Икĕ çул çитет кăçал Иванпа Нина пĕрлешнĕренпе. Нина колхозра хăйĕн специальноçĕпе ĕç çуккипе ял хĕрарăмĕсемпе пĕрле тĕрлĕ ĕçре ĕçлерĕ. Иван та вĕренсе пĕтерсе аллине диплом илчĕ. Марье аппана иртĕхсе кайма кăштах мăнукĕ чарса тăрать тейĕн, шавласах каймасть-ха, хуçаланма юратсан та. Пĕчĕк Натали пурне те хăйĕн аллинче «тытать», утать ĕнтĕ, калаçкалать.
Иван вĕренсе пĕтерсен те бригадиртах ĕçлерĕ. Ĕçне аван пĕлет, ял халăхĕ ăна хисеплет.
Килте ларас килмест Нинăн ачапа, халăхпа пĕрле пулас килет. Çуллахи вăхăтра пĕр-пĕччен чĕкĕнтĕр çумлать, кĕркунне — кăларать. Темĕн тума та хатĕр Нина, пăянамăш мăкăртатни кăна ан илтĕнтĕр. Ĕçрен таврăнсан Наталипе йăпанма пулать, каçхине Иван килне таврăнать.
Çуркунне Нина тепĕр ача, ывăл, çуратса пачĕ. Аслашшĕне сума суса ăна Мишша ят хучĕç, пичĕ-куçĕ те аслашшĕн имĕш, Марье аппа сăмахĕпе.
Сĕре йывăрпа çуратрĕ Нина ывăлне, аран-аран вилĕмрен çăлса хăварчбç ăна тухтăрсем. Çакăн хыççăн Нина ĕçе çӳреймерĕ, пульницара темиçе хутчен выртса тухрĕ. Марье аппана ку тарăхтарсах çитерчĕ курăнать.
— Эсĕ мĕн, ачусене çуратрăн та, чирлесен те юрать тетĕн-им, — тесе хучĕ пĕррехинче апат тунă вăхăтра.
— Пăянам, мĕншĕн ун пек хытă калатăн-ха? Ачасем манăн кăна мар вĕт-ха, Иванăн та. Санăн мăнукусем вĕсем, — терĕ Нина сассине хăпартмасăр.
Çак калаçуран Марье аппа шăртланса çӳреме тытăнчĕ. Кашни пĕчĕк сăлтавшăнах кинне айăплама пăхрĕ.
Кăштах çăмăл пулсанах Нина хĕрарăмсемпе ĕçе çӳрерĕ: чĕкĕнтĕр çумларĕ, кăларчĕ, килти ĕçсене те туса тăма тăрăшрĕ. Пăянамăшпе иккĕшĕн хушшинчи калаçусене Ивана каласа памарĕ вăл пурпĕрех.
Уçăлмалла тенĕ пек куккăшсем патне кайса килчĕ, сĕт леçсе пачĕ вĕсене, çăмăлтарах ĕçсем тума пулăшрĕ. Вĕсенченех вăл Иванăн пĕрремĕш арăмĕ çинчен тĕплĕнрех пĕлчĕ. Сисет хĕрарăм, чунĕпе сисет пурнăçра малашлăх çути курăнманнине. Наталипе Мишша кăна çепĕç чĕлхисемпе чĕвĕлтетсе чунне уçаççĕ самаях чирлĕ хĕрарăмăнне. Вĕсемшĕн çеç пурăнать Нина тата Ивана юратать. Юратса качча кайнă вĕт-ха вăл ăна.
Тата пилĕк çул иртет çапла майпа. Нина пульницаран та тухаймасть темелле. Натали пĕрремĕш класа каять, Мишша ултта кайрĕ ĕнтĕ.
Пĕррехинче Нина пульницаран таврăнчĕ.
— Эпир сана вилнĕ-тĕр ĕнтĕ тесе пурăнатпăр. Пăхăр-ха, каллех сĕтĕрĕнсе килчĕ. Икĕ ача пăхса чун тухни çитмест, тата сана пăхса пурăнмалла! — терĕ Марье аппа кинĕ алăкран пырса кĕнĕ-кĕменех.
Нина пĕр сăмах та чĕнмерĕ. Вăйĕ те çук калаçма, пульницаран та çуранах утса çитнĕ вăл. Натали шкулта пулмалла, Мишша амăшне паллами те пулнă.
— Ывăлăм, эпĕ вĕт ку, аннӳ. Кил ман пата, чĕппĕм, — аллисене тăсса чĕнчĕ амăшĕ.
Мишша хăвăрт кăна асламăш патне чупса кайрĕ те ун çумне тĕршĕнчĕ.
— Эсĕ манăн анне мар, аппа. Акă манăн анне, — аллипе тăсса кăтартрĕ ача асламăшĕ çине.
Çапла каланине илтсен Нина хăйĕн чĕри татăлса аннăнах туйрĕ. Пуçĕ çаврăнса кайрĕ те, урайне тĕшĕрĕлсе анчĕ.
Çакăн хыççăн Нинăна каллех пульницана леçрĕç...
Кăçал Мишша пĕрремĕш класа кайрĕ, пысăк ĕнтĕ. Натали те хăйĕн «амăшне» самаях пулăшакан пулчĕ. Асламăшне вĕсем иккĕшĕ те анне тесе чĕнеççĕ. Иван çавăнтах ĕçлет. Тасаланса, мăнтăрланса кайрĕ. Кӳршĕ ялта вăхăт ирттерме хĕрарăм та тупнă теççĕ. Нина патне пульницана та сайра-хутра çӳрерĕ. Нина пульницаран тухсан Хурăнлăха таврăнмарĕ.
Пĕррехинче хĕллехи сивĕ кун Хурăнлăх ялĕнчи шкула палламан хĕрарăм пырса кĕчĕ. Учительсен пӳлемне кĕрсен кăна палласа илчĕç ăна — Нина иккен ку. Вăл ватăлса, ырханланса-типсе кайнă, çӳçĕ юр пек шуралнă мĕскĕн хĕрарăмăн.
— Каçарăр мана, тархасшăн, эпĕ ачасене курса каясшăн юлашки хут, — терĕ вăл чĕтрекен тутисемпе.
Шкул директорĕ ăна салтăнтарчĕ, вĕри чей ĕçтерчĕ, кăштах кансан Наталипе Мишша вĕренекен классене кайса амăшĕ килнине пĕлтерчĕ. Лешсем амăшĕ килнине илтсен хăвăрттăн чупса тухрĕç шкул коридорне. Анчах, вĕсен умĕнче пачах палламан «ватă» хĕрарăм тăнине курсан, хăранипе каялла тарса кĕчĕç.
Нина çавăнтах урайне тĕшĕрĕлсе анчĕ:
— Хĕрĕм, ывăлăм... — теме çеç пултарчĕ вăл, çавăнтах ăна тытамак чирĕ тытса хутлатрĕ.
Ивана чĕнтерсе илсе Нинăна пульницана ăсатрĕç. Урăх вăл Хурăнлăха килсе кураймарĕ çакăн хыççăн.
Иванăн — хăйĕн пурнăç, çĕнĕ хĕрарăм. Вăл эрни-эрнипе килне те таврăнмарĕ, амăшĕпе ачисене те манса кайрĕ тейĕн. Нинаçинчен асăнмарĕ те.
Марье аппа Наталипе Мишшана пăхса пурăнчĕ, калăн, унăн пурнăçĕнче нимĕнле хуйхă-суйхă та пулман. Хуçалăхĕ те çавах, выльăх- чĕрлĕхĕ. Ара, мĕнле усрамăн-ха çавăн чухлĕ выльăх-чĕрлĕх, хур-кăвакал тата чăхă-чĕпĕ? Мĕн кирлине Иван машинапах тиесе килет. Кĕлечĕ- кĕлечĕпе тырă-пулă, çăнăх, кĕрпе-çарма, вутă-шанкă. Çĕр улмине колхозниксем лартса, çумласа, кăларса параççĕ. Пĕтĕм ял пулăшса пурăнать Михайловсене. «Тава тивĕçлĕ» бригадирăн амăшĕпе ачисене пулăшма кам хирĕçлесе тăтăр? «Алла алă çăвать» теççĕ.
Кун хыççăн кун иртрĕ. Çул хыççăн çул улшăнчĕ. Натали кăçал саккăрмĕшне, Мишша улттăмĕшне куçрĕ. Çимĕк уявĕ кăçал кая юлса çитрĕ — çурхи ĕçсем вĕçленсен, çут çанталăк симĕс тĕс ăшне путсан.
Вун икĕ çул çитет паян Иванпа Нина пĕрлешнĕренпе, вун икĕ çул... Çак хушăра кам-тăр мĕн чухлĕ куççуль юхтарман пулĕ, кам-тăр мĕн чухлĕ мул пуçтарман. Кашни çыннăн хăйĕн пурнăçĕ, хăйĕн шăпи. Кам-тăр çухатать, тепри тупать...
Çĕнĕ комментари хуш
Шухăшсем
Ĕлĕк , вуншар çул каялла , тейĕпĕр , вул...
Пĕр калаврах ĕç-пуçĕ целăй романлăх !!!
Мана питĕ килĕшрĕ...
Вуланă ...
Енчен те " кĕрхи кунсем иртмеççĕ кăлăх"п...
Тем, сăвăн тĕллевне ăнланаймарăм, каçарă...
Ара , криминал та ку ! Çавăнпа та КУЛĂШЛ...
"Виççĕмĕш страница çитсен сасăпах кулкал...
Питĕ килĕшрĕ ...
Вилсен Турра нимĕн те калаймаççĕ пуль те...