Электронлă вулавăш

Нина алсишсемпе чăлхана Марине ачисем валли çыхнă терĕ. Кам-ши вăл Марине?

Вăрçă пуçланнă çул, кĕркунне, пĕрре Нина урок хатĕрлесе ларнă. Мăнаккăшĕ таçта тухса кайнă пулнă. Сисмен хутран алăка такам хуллен уçрĕ, пӳрте хурлăхлă, ырхан сăн-питлĕ, çĕтĕк-çатăк тумланнă хĕрарăм кĕчĕ. Вăл сылтăм аллине консервă банкинчен тунă кружка тытнă, хăрах алли саппун айĕнче пытанса тăрать. Нина, çак хĕрарăма курсан, хăраса кайрĕ. Хĕрарăм Нина хăранине сисрĕ пулас.

— Эпĕ — Марине... Маринка тетчĕç мана Украинăра. Эпĕ нумаях пулмасть ачасемпе Украинăран нимĕçсенчен тарса килнĕ çын. Эпĕ хам ку ялсемех пулнă, чăвашах... Кириле арăмĕ эпĕ, — терĕ хĕрарăм.

— Иртĕр тĕпелерех, — терĕ Нина, Маринене пукан парса.

— Кĕçĕн ача, Михаç, чирлесе ӳкрĕ. Нимĕн те çимест. Ача валли кăштах та пулин сĕт çук-ши тесе килтĕм, — терĕ Марине, кружкине кăтартса.

— Пур-çке, пур, — терĕ Нина. Вăл, чăлана кĕрсе, чӳлмекпе сĕт илсе тухрĕ, Марине кружкине тултарчĕ. Марине Нинăна сĕтшĕн тав турĕ. Вăл Нина çине пĕр-икĕ хутчен хурлăхлăн пăхса илчĕ.

— Манăн Аля пекех эсĕ, — терĕ Марине чĕтрекен сассипе. — Альăна фашистсем вĕлерчĕç. Сана курсан, Альăна курнă пекех туйăнчĕ. Ах, манăн хĕрĕм, чĕппĕм Аля! Çук ĕнтĕ халь эсĕ! — йĕрсе ячĕ Марине.

Нина Маринене питĕ хĕрхенчĕ.

— Сĕт ĕçĕр-ха хăвăр та, — терĕ те Нина Маринене стаканпа сĕт тултарса пачĕ. Марине кружкине чӳрече умне лартрĕ, стакана илсе сĕте пĕчĕккĕн сыпма тытăнчĕ.

— Альăна тата Украинăри хамăр пурнăçа аса илетĕп те — чере çурăлсах каять. Хам акă хăрах алсăр тăрса юлтăм.

Çапла каласа, Марине саппун айĕнчен сылтăм аллине кăларчĕ. Алă сыппи таран çук, пат татăк, вĕçне марля татăкĕпе кăшт чĕркесе çыхнă. Нина Маринен татăк аллине хăраса пăхрĕ.

— Аля пĕтессине, хам чăлах пулассине, çакăн пек килсĕр, пурлăхсăр юлассине эпĕ нихăçан та шутламан. Ах!..

Марине çак сăмахсене каланă хыççăн вăраххăн сывларĕ те, хăрах аллипе пуçне тытса, пĕр самантлăха нимĕн те чĕнмерĕ. Нина татах Маринене сĕт тултарса пачĕ. Марине ĕçрĕ, тав турĕ, вара хăй Украинăна мĕнле кайса лекнине, унта пурăннине, нимĕçсем çитсен вĕсене хурлăх кăтартнине каласа пачĕ.

Нина Маринепе ун упăшки Кириле çинчен халиччен те илтнĕ пулнă, ваттисем каланă тăрăх вĕсем кам иккенне, ăçта пурăннине те кăшт пĕлнĕ пулнă.

Кириле Украинăна çамрăклах кайса лекнĕ, унта пурăннă. Вăл ăста платник, столяр, механик пулса ĕçленĕ. Кашни çулах Кириле хăй çуралнă яла Атăлта шыва кĕме, пулă тытма, хăй юратнă хĕрĕн мăйăрне çиме килнĕ. Амăшĕ вилнĕ çул Кириле ялта икĕ уйăх пурăнчĕ, кĕркуннепе вара хăй савнине, йăрăс пӳллĕ, шап-шурă та тикĕс шăллă хитре Маринене хăйпе пĕрле илсе кайрĕ. Украинăра вĕсем мăшăрланса пурăннă. Вунпилĕк çул çитнĕ ĕнтĕ вĕсем çуралнă яла таврăнманни. Юлашки вăхăтра Кириле МТСра механикра ĕçленĕ. Марине колхозра ĕçлесе пурăннă.

— Аван пурăнаттăмăр... калама çук аванччĕ, — ассăн сывласа калать Марине. — Пирĕн пурнăç пуринчен те çителĕклĕччĕ. Хамăрăн пӳрт, ăратлă ĕне, çур гектар çырла пахчи пурччĕ. Ăратлă мăнтăр сыснасем çуллен виçшер-тăватшар пусаттăмăр; хур-кăвакал усранă. Мĕн çиес, ĕçес, тумланас тесен — пурте пурччĕ. Виçĕ ачаччĕ пирĕн. Тулăх пурнăçпа ачасене савăнса ӳстереттĕмĕр. Аван пурăнаттăмăр вăрçăччен. Нимĕç çитрĕ те — пурлăха пĕтерчĕ, тĕп тăвасшăн пулчĕ пире. Ах, çĕршывĕ тесен, ытарма çук çĕршывне! Украина çĕршывĕ, ĕмĕр манмăп сана! Пирĕн ял пысăк, çутă шывлă кӳлĕ хĕрринче ларатчĕ. Кӳлĕ хĕррипе шурă пӳртсем, хаттă теççĕ унта, чие çырли пахчисем таçта çитиех тăсăлса курăнатчĕç; урамсенче çӳллĕ топольсем пурччĕ. Кӳлĕ тепĕр енче вăрманччĕ. Халĕ ĕнтĕ пирĕн ял ларнă вырăна палламалла та мар, теççĕ. Пĕр пӳрт те, пĕр пахча та юлман, тет. Нимĕç пĕтĕм яла çунтарса ишсе тăкнă, йывăççене касса пĕтернĕ, çара тискер вырăн çеç тăрса юлнă, тет. Ах, мăнтарăн ялĕ. Пĕрре те пулин курайрасчĕ çав яла тепĕр хут; илтесчĕ каçхи ял тăрăх, кӳлĕ çийĕпе юрă янраса кайнине. Украина çыннисен юрри-сăввисем халĕте чĕремрех. Çыннисем те лайăхчĕ. Вуникĕ çул пĕрле колхозра ĕçленĕ, тусланнă, тăванланнăччĕ вĕсемпе. Пĕр сивĕ сăмах илтмен вĕсенчен. Ăçта-ши халĕ вĕсем, ытарайми этемсем? Эпир Кирилепе иксĕмĕр те Атăл хĕрринчи çĕршывран килнипе, вĕсем пире «волгари» тетчĕç. Пысăк хаваслăхпа пурăнса, ачасене аван пăхса ӳстереттĕмĕр, савăнса ĕçлеттĕмĕр, савăнса пурăнаттăмăр. Ох, тӳсейми, çĕклейми пысăк хурлăх кӳчĕ пире тăшман!

Маринен каллех куçĕсем шывланчĕс, вăл вĕсене тутăр вĕçĕпе шăлса типĕтрĕ.

— Альăна мĕнле вĕлерчĕç тата? — ыйтрĕ Нина, Марине каласа панипе хурланса кайнăскер.

— Йĕркипе каласа парам-ха. Ах, Аля хĕрĕм çинчен аса илсен, хам та вилес пекех пулса каятăп, — терĕ Марине. Вăл йĕрсе ярас килнипе тутине турткалантарса илчĕ те малалла калама тытăнчĕ.

— Вăрçă тухсан икĕ эрнерен Кирилене армине илчĕç. Тепĕр эрнерен нимĕçсем пирĕн паталла çывхарчĕç; тупă сассисем илтĕнеççĕ. Яла нимĕçсем пырса кĕриччен, виç-тăватă кун малтан, эпир вăкăрсене кӳлсе лавсем çине çимелли япаласене, тумтирсене тиесе, выльăх-чĕрлĕхе хăваласа ялтан тухрăмăр. Пĕр-икĕ кун вăрманта пытанса пурăнтăмăр. Нимĕçсем вăрман çине асар-писер пеме тытăнчĕç. Çакна пула çĕрле вăрмантан тарса тухрăмăр. Хамăр енне, Хĕрлĕ Çар хӳттине, каçса ӳкес тесе, çĕрĕпе выльăхсене лавсем хыççăн хăваласа пытăмăр. Ире хирĕç пĕр совхоза çитрĕмĕр. Совхоз çумĕпе хĕвелтухăçнелле аслă çул каять. Çав çулпа вĕçĕмсĕр халăх куçать. Пурте хĕвелтухăçнелле шăваççĕ. Эпир, хамăр ял колхозникĕсем, çапла шутларăмăр: совхоза кĕрсе выльăхсене шăварар, ĕнесене суса ачасене апат çитерер терĕмĕр. Вăкăрсем кăшт канччăр тесе, вĕсене тăварса çерем çине ятăмăр. Эпĕ ĕнене сăвас тесе пĕр пушă витене кĕртрĕм, сума лартăм. Сасартăк такам: «Тăшмансем!» — тесе çухăрчĕ. Витерен пуç кăларса пăхрăм: нимĕç салтакĕсем мотоциклетсемпе вĕçтерсе килеççĕ, хыçалта грузовиксем. Мотоциклетсем халăх каякан çула пӳлчĕç, çаратма тытăнчĕç. Йĕрӳ-кăшкăрашу! Чĕре çурăлсах каять. Фашистсем часах совхоз картишне те кĕчĕç. Чи малтан вăкăрсене хăваласа тухрĕç, вара пирĕн сыснасене грузовиксем çине тиеме тытăнчĕç. Манăнне икĕ каска пек сыснана тăватă фашист аран-аран грузовик çине хучĕç. Эпĕ, ĕнене ан курччăр тесе, вите алăкне хупрăм. Хам чĕтресе çатан карта хыçĕнче тăратăп. Икĕ-виçĕ фашист манăн лав патне пычĕç. Тулли лав çинче ларакан ачасене алран-ураран тытса çĕрелле сирпĕтрĕç, унтан лав çинчи япаласене тустарма тытăнчĕç. Ачасем йĕреççĕ. Бидонра вунтăватă кило сарă çу пурччĕ, михĕре икĕ пысăк окорок, сало, виçĕ михĕ тулă çăнăхĕ тата кĕрпе пурччĕ, — çавсене пĕтĕмпех, пĕр тĕпренчĕк хăвармиччен туртса илчĕç. Юлашкинчен ачасен кĕпи-йĕмне арчипех йăтса кайрĕç. Пĕтĕм япалана грузовиксем çине васкаса тиеççе. Шăй-шай çухăрни, унта-кунта пăшал сасси, ĕнесем мĕкĕрни, сыснасем çухăрни сывлăша çурса тăрать. Ман ачасем виççĕшĕ те пушанса юлнă урапа патне пĕр çĕре чăмăртаннă та йĕрсе тăраççĕ. Пуринчен хытăрах аслă хĕрача, Аля, йĕрет: питне аллисемпе хупласа, сывлăшне çавăрса яраймасăр ĕсĕклесе йĕрет.

— Мама! Мама! — илтĕнет унăн хурлăхлă çинçе сасси, вăл манăн чĕрене касать.

Куратăп: пĕр тĕлте икĕ фашист такам ĕнине пусса пăрахрĕç. Теприсем пычĕç те, ĕнене вакласа, грузовик çине тиерĕç. Хайхи ĕне пусакан фашистсем ман пата та çитрĕç. Пĕрин аллинче хăрушла пысăк çĕçĕ, теприн — пуртă. Çĕçĕлли вите алăкне урипе тапса уçрĕ. Эпĕ, ĕнене памастап тесе, хытă çухăрса ятăм, пĕр алăпа ĕнене мăйракаран тытрăм, тепĕр алăпа вите алăк янаххинчен тытса тĕренсе тăтăм.

— Ти, матка, не кричайт! Марш!.. — терĕ пуртăллă фашисчĕ. Эпĕ çаплах тăратăп. Вăл ман çине куçĕсене чарса тискеррĕн пăхрĕ те манăн алăк янаххинчен тытнă ал çине пурттине лач! лартрĕ... Пĕçерсе кайнине çеç туяйса илтĕм, ман алă сыппи çĕре татăлса та ӳкрĕ. Эпĕ çухăрса янине илтсе, ман пата Аля ыткăнса пычĕ, ĕнене мăйĕнчен ыталарĕ:

— Памастпăр! — тесе çухăрать. Çĕçĕллĕ нимĕç Аля çине пăхса темĕн пакăлтатрĕ, мăшлатрĕ, çĕççипе хăмсарчĕ. Аля çапах ĕне мăйĕ çинчен аллине вĕçертмерĕ. Хай фащист, тискеррĕн, хаяррăн кăшкăрса, çĕççине тӳрех ача мăйĕ çинелле сулчĕ. Çав самантрах Аля хăрлатса ячĕ, аллисем лĕпсĕр кайрĕç, — ача çĕре тĕшĕрĕлсе анчĕ. Хам сурана манса кайсах, эпĕ сывă аллăмпа ачана тытрăм, пуçне çĕклесе пăхас терĕм. Анчах та хĕрĕм кăшт турткаланса чĕтресе илчĕ те çавăнтах вилсе кайрĕ.

Çак хăрушă ĕçсем калама çук хăвăрт пулса иртрĕç. Аля вилнине курсан, эпĕ хам та çавăнтах ӳкнĕ, вара астуми пулнă, тепле вилсе кайман. Ман сурана хамăр ялти учительница Валентина Васильевна Кичкевич çыхнă. Анран кайнипе эпĕ ăна туйман. Нумай выртнă-и, сахал-и, пĕлместĕп. Каярахпа алă ыратнине туйса кайрăм, тӳсме çук ыратать! Аса илтĕм мĕн пулнине. Ах, Аля! Пуçа çĕклесе пăхас терĕм, пуç тӳсейми ыратать. Гальăпа Михаç хам çума тĕршĕнсе ларнă. Галя йĕрет, Михаçĕ, пĕчĕкскер, хам çине таяннă та ларнă çĕртех çывăрать. Картишĕнче çаплах чĕрене çуракан сасăсем илтĕнеççĕ. Аран-аран пуçа çĕклесе пăхрăм, Аля кĕлеткине такам çатан карта хĕррине вырттарнă та михĕпе витнĕ. Ура çине тăтăм. Аля вилли патне пырса питне уçса пăхрăм. Шăп выртать ман ача. Тути кăн-кăвак. Куçĕсене хупман, çӳлелле пăхнă. Пичĕ икĕ тĕлтен юнпа вараланнă. Çатан хĕрринчех, инçе мар, икĕ карчăк йĕрсе ларнине куртăм. Пĕрин аллинче икĕ-виçĕ уйăхри ача пур, тепри, çӳçне-пуçне салатнăскер, çухăрсах йĕрет.

— Пирĕн ялсем, ыттисем, кайрĕç-и-мĕн? Пире пăрахсах кайрĕç-им? — ыйтрăм эпĕ.

— Кайрĕç вĕсем, аякка, — аллипе хĕвеланăçнелле сĕлтсе каларĕ çухăрса йĕрекен карчăк. — Кайрĕç!..

— Пĕтĕмпех, акă халь эсĕ тăриччен çеç хăваласа кайрĕç вĕсене фашистсем, — Германие. Манăн кине те илсе кайрĕç, кăкăр ачипе юлтăм. Ăçта кайса кĕрес? Ватти-вĕтти çеç юлтăмăр ĕнтĕ, пĕтĕмпех илсе кайрĕç.

— Ман Ганнăна, ман чечекĕме, чĕкеçĕме, мăйĕнчен кантрапа кăкарсах, аллисене хыçалалла çыхса илсе кайрĕç. Вунçичĕ çула çеç кайнăччĕ... пĕтрĕ!

Çавăнтах икĕ хĕрача, пĕр арçын ача чупса пычĕç. Хăйсен куçĕсем хĕрлĕ, пичĕсем хура, куççуль юхнă йĕрсем çаплах палăраççĕ.

— Валентина Васильевнăна вĕлерчĕç! — терĕ пĕр хĕрачи. — Авă хапха патĕнче. «Пымастăп эпĕ сирĕнпе. Эпĕ совет çынни, сирĕн тарçă пулмастăп», — терĕ Валентина Васильевна фашистсене. Фашист тытма пырсан, вăл ăна кăкăрĕнчен тытса силлерĕ. Фашист вара ăна çавăнтах персе пăрахрĕ. «Ирĕкре вилетĕп, тарçăра мар!» — тесе кăшкăрчĕ Валентина Васильевна. Йăванса кайрĕ те — вилчĕ...