В прошлой статье мы рассмотрели не совсем достоверные интерпретации фактов из жизни и деятельности Яковлева.

Вот еще, к примеру, один из самых «любимых» фактов исследователей-яковлеведов – как Ивана Яковлевича лишили должности инспектора чувашских школ. (Сам термин «яковлеведение» по своей непогрешимости смутно напоминает советский «марксизм-ленинизм»).

Вот только несколько примеров описаний этого «гнобления»:

• Тенюшев И.

Далее...

Портреты И.Я. Яковлева в разные годы его жизни

Продолжая предыдущую публикацию, всё-таки хочется еще раз напомнить – конечно интересно, что, оказывается, в 19 веке были дворяне из чувашей, но важно – они не отказались от чувашского языка, признавая его своим родным. (Как они стали дворянами? Agabazar в своих комментариях напутал основательно). Это их – чуваш-дворян личное достоинство и самоуважение. Жаль, что мы не знаем кто они, зато мы хорошо знаем о других знаменитых чувашах 18, 19 веков – Никита Бичурин, Петр Егоров, Спиридон Михайлов и другие.

Далее...

Национальные праздники чувашского народа проводятся повсеместно, весьма красочно и содержательно. Кроме региональных и общенародных они бывают семейные и родовые. Много раз видел, когда старые деды, отцы и матери традиционно и чинно проводили дни рождения своих чад, минуты памяти погибших воинов, готовили праздники сурхури, сюварни, мункун, День Победы, День Республики. Не встретил человека, кто считал бы эти обряды никчемными и устаревшими.

Обычно общенародные праздники предварялись этнорелигиозными ритуалами чӳк и чӳклеме, калӑм, освящения и посещения места предков.

Далее...

Ваттисен йӑлине пӑхӑнасси паянхи кун темле кивӗ, ниме тӑман, юрӑхсӑр япала шутланать тесен йӑнӑшмастӑп пуль. Паянхи кун пирӗн пурнӑҫра компьютер-смартфон таврашӗпе тивӗҫлӗ шайра усӑ курма пӗлесси хисепленет, модӑпа тан пыни тата ытти те. Пирӗн мӑн асаттесем пире хӑварнӑ йӑласем вара манӑҫа тухаҫҫӗ.

Ваттисен йӑли

Ваттисен йӑли тенӗ чухне пӗр енчен хамӑр авалхи тӗн пирки калама пулать (тепӗр тесен, йӑла-йӗрке унта самай вырӑн йышӑннӑ), тепӗр енчен вӑл йӑласем нимӗнле тӗнпе те ҫыхӑнмаҫҫӗ.

Далее...

(180 ҫул каярах Шурча вӑрҫи пулса иртнине аса илсе)

2022 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче чӑваш хресченӗсем вырӑнти туре-шарана хирӗҫ пӑлхав ҫӗкленӗренпе шӑп та лӑп 180 ҫул ҫитрӗ. 1942 ҫулта, Шурча вӑрҫин ҫавра ҫулӗнче, Чӑваш патшалӑх издательстви тӗрлӗ архивсенче упраннӑ хутсене пуҫтарса «Восстание чувашского крестьянства в 1842 года» ятлӑ кӗнеке кӑларнӑ. Унта кӗнӗ 115 документ 1842 ҫул тӗлнелле чӑвашсем тӳсекен кропостла тата наци пусмӑрӗ тӳсме ҫук вӑйланса ҫитнине лайӑх кӑтартса парать (вӗсенчен хӑшӗ-пӗрне кунта кӗскетсе пичетлетпӗр).

Далее...

Украинӑра мӗн пулса иртнине кура тӗнче тепӗр майлӑ ҫаврӑнса ӳкрӗ. Раҫҫейпе ытти патшалӑхсем хушшинчи ҫыхӑнусем начарланса кайрӗҫ. Вӑрҫӑ сиенлӗхӗ яланах халӑх ҫине ӳкет, ҫавӑн чӑтмалла. Ывӑл-хӗрне ҫара пани ҫеҫ мар, пурлӑх тӗлӗшӗнчен патшалӑха пулӑшасси те халӑхранах.

Хаклӑ йӑхташӑмӑрсем, эпӗ сире ҫакна каласшӑн. Тӑван Ҫӗршывӑмӑршӑн хальхи йывӑр тапхӑрта хамӑр яваплӑха манар мар. Чӑвашӑн чи паха енӗсенчен пӗри вӑл ҫын хуйхи-суйхине чӗрене илсе пулӑшма тӑрӑшасси. Йывӑрлӑха пула Украинӑран куҫса килнӗ кулянуллӑ ҫынсене пулӑшма хал ҫитересчӗ.

Далее...

Раҫҫей историйӗн пӗрремӗш обществин пуҫлӑхӗ, историк тата сӑвӑҫӑ Вяземский патне 1824 ҫулхи июнӗн 7-мӗшӗнче, вырӑс сӑмахлӑхӗн хуҫи Пушкин Александр Сергеевич шӑпах ҫапла ҫырнӑ: "Пирӗн, чӑвашсен, критиксем ҫук." Анчах та критика вӑл ҫитменлӗхсем ҫинчен япӑх кӑтартни. Пушкин вахӑтӗнче критиксене юратман.

Пушкин ӗҫӗсене тӗпчекенсем калани тӑрӑх Александр Сергеевич Пушкин чӑваш халӑхӗ ҫинчен Николай Карамзин истори тӗпчевҫинчен пӗрремӗш хут илтнӗ. 1816 ҫулти ҫу вӑхӑтӗнче Карамзин ҫемйи Патша ялӗнче пурӑннӑ.

Далее...

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

Мӗн-ха вӑл ийе?..

Ийе чӑмланӑ, тени пур. Ачана пӗччен хӑварсан ийе вӑрлама пултарать, тенӗ тата ӗлӗк. Ийе тенине кашни чӑвашах илтнӗ-ха ӗнтӗ. Акӑ, Н. И. Ашмарин словарӗнче те Ийе пирки виҫӗ страница ҫырнӑ. «Ийе мунчара пурӑнать.

Далее...

Главный Бог у чувашей Вселенский бог Турӑ (Туръ, Туро). Он тот же, что и Христос, Аллах, Яхве и подобные у других народов и религий. Чуваши не знают как выглядит Турӑ, у него нет внешности, он Великий дух, душа Вселенной.

В божественном пантеоне чувашей Турӑ помогают святые вестники: Кепе (Кебе), Пихампар (Пихамбар), глава всех пирешти (ангелов) Пӳлӗх (Пюлех) и многие менее значимые духи - ийе, которые наполняют всё сущее в Мире. У каждого предмета живого и неживого свой дух.

Некоторым особняком стоят чувашские боги Асы (Ас-турри).

Далее...

Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай эпӗ ҫырнӑ «Куҫна уҫ, артист» статья вӗҫне хӑварнӑ комментарие вуларӑм та, ӑна – ӗҫтӗшӗме – тав сӑмахӗ каласшӑн. Йывӑр лару-тӑрура сана – айӑпсӑр айӑпланнӑ ҫынна – пӗр-икӗ сӑмах каласа хавхалантарни питӗ кирлӗ. Шел те, тӗрӗссине калакан этем хальхи вӑхӑтра сахал. Пирӗн нумай ҫыравҫӑн, артистӑн, режиссерӑн, художникӑн, наука сотрудникӗн, журналистӑн тата ыттисен пӗр хӑюлӑх та, гражданла позици те ҫук. Эпӗ ҫакна асӑрханӑ: кам пуҫлӑх умӗнче йӑпӑл-йӑпӑл калаҫать, кам ӑна сутӑнать, кам ӑна пуҫ таять, кам ӑна мухтать – ҫавӑ питӗ лайӑх пурӑнать.

Далее...